De Eucharistie is het sacrament waarin heel het Verlossingswerk zich concentreert

Heren kardinalen;
geëerde broeders in het episcopaat en in het priesterschap;
beminde broeders en zusters:

Het vindt vandaag plaats, enkele dagen voor de hoogfeest van Sint-Petrus en Sint-Paulus en de afsluiting van het Paulusjaar, mijn wens om de Paulijnse Kapel weer voor de eredienst te kunnen openen. In de pauselijke basilieken van Sint-Paulus en Sint-Petrus hebben wij de plechtige vieringen ter ere van de twee Apostelen meegemaakt; vanmiddag, bijna als hoogtepunt, komen wij samen in het hart van het apostolisch paleis, in de kapel die gebouwd werd op wens van paus Paulus III en gerealiseerd door Antonio da Sangallo de Jongere, juist als gebedsplaats gereserveerd voor de paus en voor de pauselijke familie. De schilderijen en decoraties die haar verfraaien helpen zeer doeltreffend bij het mediteren en bidden, in het bijzonder de twee grote fresco's van Michelangelo Buonarroti, die de laatste zijn uit zijn lange bestaan. Ze stellen de bekering van de heilige Paulus en de kruisiging van de heilige Petrus voor.

Vooral trekt het gezicht van de twee apostelen onze blik. Al door hun positie is het duidelijk dat deze twee gezichten een centrale functie vervullen in de iconografische boodschap van de kapel. Maar, onafhankelijk van hun plaats, brengen ze ons onmiddellijk "voorbij" het beeld: ze ondervragen ons en brengen ons ertoe na te denken. Beschouwen we ten eerste heilige Paulus: waarom is hij afgebeeld met zo'n oud gezicht? Het is het gezicht van een oudere man, terwijl we weten —en Michelangelo wist dit goed— dat de roeping van Saulus op de weg naar Damascus plaatsvond toen hij ongeveer dertig jaar oud was. De keuze van de kunstenaar plaatst ons buiten het pure realisme, doet ons verder gaan dan de eenvoudige vertelling van de feiten om ons binnen te leiden in een dieper niveau. Het gezicht van Saulus-Paulus —dat van de kunstenaar zelf reeds oud geworden, onrustig en op zoek naar het licht van de waarheid— vertegenwoordigt de mens die behoefte heeft aan een hoger licht. Het is het licht van de goddelijke genade, onmisbaar om een nieuwe blik te verkrijgen, waarmee men de werkelijkheid kan waarnemen die gericht is op "de hoop die voor u in de hemel is weggelegd", zoals de Apostel schrijft in de aanhef van de brief aan de Kolossenzen, die we zojuist hebben gehoord (Kol 1,5)[b:Kol 1,5].

Het gelaat van Saulus die ter aarde is gevallen wordt van boven verlicht door het licht van de Verrezen Heer en, ondanks de dramatiek ervan, wekt de voorstelling vrede en boezemt vertrouwen in. Hij drukt de rijpheid uit van de mens die innerlijk verlicht is door Christus de Heer, terwijl rondom hem een wervelwind van gebeurtenissen draait waarin alle figuren elkaar terugvinden als in een draaikolk. Gods genade en vrede hebben Saulus omhuld, hem veroverd en innerlijk getransformeerd. Diezelfde "genade" en diezelfde "vrede" zijn wat hij aan al zijn gemeenschappen zal verkondigen tijdens zijn apostolische reizen, met een rijpheid van een oude man, niet met biologische rijpheid maar geestelijke die de Heer zelf hem had gegeven. Daarom kunnen we hier, in het gelaat van Paulus, reeds het hart van de geestelijke boodschap van deze kapel waarnemen: het wonder van Christus' genade, die de mens transformeert en vernieuwt door het licht van Zijn waarheid en Zijn liefde. Hierin bestaat de nieuwheid van de bekering, van de roeping tot het geloof, die haar vervulling vindt in het mysterie van het kruis.

Van het gelaat van Paulus gaan we zo over naar dat van Petrus, afgebeeld op het moment dat zijn kruis ondersteboven wordt opgeheven en hij zijn blik richt naar degene die hem observeert. Ook dit gelaat verrast ons. De weergegeven leeftijd is de juiste, maar wat ons verwondert en ondervraagt is zijn uitdrukking. Waarom deze uitdrukking? Het is geen beeld van lijden, en de figuur van Petrus straalt een verrassende fysieke kracht uit. Het gezicht, vooral het voorhoofd en de ogen, lijken de gemoedstoestand uit te drukken van de mens tegenover de dood en het kwaad: er is als het ware een verwarring, een doordringende blik, gespannen, alsof hij iets of iemand zoekt op het laatste uur. Ook in de gezichten van de mensen die rondom hem staan vallen de ogen op: ze weerspiegelen onrustige blikken, sommige zelfs angstig of verloren. Wat betekent dit allemaal? Het is wat Jezus aan deze Apostel van hem had voorzegd: "Wanneer ge oud zijt, zult ge uw handen uitstrekken, een ander zal u omgorden en u brengen waarheen ge niet wilt." en de Heer voegde daaraan toe: "Volg Mij." (Joh 21, 18-19)[b:Joh 21, 18-19]. Juist nu voltrekt zich het hoogtepunt van de navolging: de leerling is niet meer dan de Meester, en nu ervaart hij alle bitterheid van het kruis, van de gevolgen van de zonde die van God afscheidt, alle absurditeit van het geweld en de leugen. Als men naar deze kapel komt om te mediteren, kan men niet ontsnappen aan de radicaliteit van de vraag die door het kruis wordt gesteld: het kruis van Christus, Hoofd van de Kerk, en het kruis van Petrus, zijn Plaatsvervanger op aarde.

De twee gelaten waarop onze blik zich heeft gericht staan tegenover elkaar. Men zou zelfs kunnen denken dat Petrus zijn gezicht naar dat van Paulus heeft gewend, die op zijn beurt niet ziet, maar het licht van de verrezen Christus in zich draagt. Het is alsof Petrus op het uur van de hoogste beproeving het licht zoekt dat Paulus het ware geloof had gegeven. En in deze zin kunnen de twee afbeeldingen twee bedrijven worden van één enkel drama: het drama van het Paasmysterie: kruis en verrijzenis, dood en leven, zonde en genade.

Misschien zijn de gebeurtenissen weergegeven in omgekeerde chronologische volgorde, maar het heilsplan komt naar voren, het plan dat Christus in zichzelf heeft gerealiseerd door het tot volheid te brengen, zoals we zojuist hebben gezongen in de hymne uit de brief aan de Filippenzen. Voor degenen die komen bidden in deze kapel, en op de eerste plaats voor de Paus, worden de heilige Petrus en Paulus leermeesters van geloof. Met hun getuigenis nodigen zij uit om de diepte te betreden, om in stilte het mysterie van het kruis te overdenken, dat de Kerk begeleidt tot het einde der tijden, en om het licht van het geloof te ontvangen, dankzij hetwelk de apostolische gemeenschap tot aan de uiteinden van de aarde de missionaire en evangeliserende actie kan uitbreiden die de verrezen Christus haar heeft toevertrouwd. Hier worden geen plechtige vieringen met het volk gehouden. Hier overdenken de Opvolger van Petrus en zijn medewerkers in stilte en aanbidden zij de levende Christus, bijzonder aanwezig in het allerheiligste sacrament van de Eucharistie.

De Eucharistie is het sacrament waarin heel het Verlossingswerk zich concentreert: in Jezus Eucharistie kunnen wij de transformatie van de dood in het leven, van het geweld in de liefde aanschouwen. Met de ogen van het geloof herkennen wij verborgen onder de sluier van brood en wijn dezelfde heerlijkheid die zich aan de Apostelen heeft geopenbaard na de Verrijzenis, en die Petrus, Jacobus en Johannes bij voorbaat aanschouwden op de berg, toen Jezus voor hen van gedaante veranderde: de mysterieuze gebeurtenis van de Gedaanteverandering, die het grote schilderij van Simone Cantarini ook in deze kapel met bijzondere kracht weergeeft. In werkelijkheid echter convergeert de hele kapel —de fresco's van Lorenzo Sabatini en Federico Zuccari, de versieringen van de talrijke kunstenaars die hier in een tweede moment door paus Gregorius XIII zijn bijeenroepen—, alles, zouden we kunnen zeggen, hier in één en dezelfde hymne tot de overwinning van het leven en de genade over de dood en de zonde, in een symfonie van lof en liefde aan Christus de Verlosser die zeer suggestief is.

Dierbare vrienden, aan het einde van deze korte meditatie wil ik allen bedanken die hebben meegewerkt opdat wij opnieuw kunnen genieten van deze heilige plaats die volledig gerestaureerd is: professor Antonio Paolucci en zijn voorganger doctor Francesco Buranelli, die zich als directeuren van de Vaticaanse Musea altijd hebben bekommerd om deze uiterst belangrijke restauratie; de gespecialiseerde technici die, onder de artistieke leiding van professor Arnold Nesselrath, hebben gewerkt aan de fresco's en de versieringen van de kapel en, in het bijzonder, meester-inspecteur Maurizio De Luca en zijn assistente Maria Pustka, die de werkzaamheden hebben geleid en zijn opgetreden bij de twee muurschilderingen van Michelangelo, met de begeleiding van een internationale commissie bestaande uit gerenommeerde geleerden.

Mijn dankbaarheid richt zich ook tot kardinaal Giovanni Lajolo en zijn medewerkers van het Gouvernement, die bijzondere aandacht hebben besteed aan het werk. En natuurlijk betuig ik een hartelijke en welverdiende dank aan de verdienstelijke katholieke mecenassen, Amerikaanse en andere, dat wil zeggen aan de Patrons of the Arts, die zich edelmoedig hebben opgesteld voor de bescherming en waardering van het culturele erfgoed in het Vaticaan, die het resultaat dat wij vandaag bewonderen mogelijk hebben gemaakt. Aan allen en ieder betoon ik mijn hartelijkste dank.

We zullen zo het Magnificat zingen. Moge de Allerheiligste Maria, lerares van gebed en aanbidding, samen met heilige Petrus en Paulus, overvloedige genaden verkrijgen voor hen die met geloof naar deze kapel komen. En wij verheffen tot Hem vanmiddag met dankbaarheid tot God en zijn wonderwerken, en vooral om de dood en verrijzenis van zijn Zoon, onze lofprijzing om dit werk dat vandaag tot voltooiing komt. “Aan Hem die door de kracht welke in ons werkt bij machte is oneindig meer te volbrengen dan al wat wij kunnen vragen of bevroeden, aan Hem zij de heerlijkheid in de kerk en in Christus Jezus, tot in alle geslachten, van eeuwigheid tot eeuwigheid! Amen" (Ef 3, 20-21)[b:Ef 3, 20-21].