Het geloof in de Drie-ene God en de vrede in de wereld

Het feest van de Heilige Drie-eenheid is anders dan alle andere feesten van het liturgische jaar, zoals Kerstmis, Openbaring des Heren, Pasen en Pinksteren, wanneer we de wonderbaarlijke werken van God vieren in de geschiedenis: de menswording, de verrijzenis, de neerdaling van de Heilige Geest en daarbij de geboorte van de kerk. Vandaag vieren we geen gebeurtenis waarin "iets" van God zichtbaar wordt gemaakt; Integendeel, we vieren het mysterie zelf van God. We verheugen ons in God, in het feit dat Hij is zoals Hij is; we danken Hem dat Hij bestaat. We zijn dankbaar dat Hij is wat Hij is en dat we Hem kunnen kennen en beminnen en dat Hij ons kent en van ons houdt en zich aan ons openbaart.

Maar het bestaan van God, zijn wezen, het feit dat Hij ons kent -is dat echt een reden tot vreugde? Het is zeker niet iets gemakkelijk te begrijpen of te ervaren. Veel goden in de verschillende godsdiensten van volkeren over de hele wereld zijn verschrikkelijk, wreed, egoïstisch, een ondoorgrondelijke mengeling van goed en kwaad. De antieke wereld werd gekenmerkt door angst voor de goden en angst voor hun mysterieuze kracht: het was noodzakelijk om de gunst van de goden te winnen, om op zo'n manier te handelen dat ze hun grillen of hun slechte temperament vermijden. Een deel van de christelijke opdracht was een bevrijdende kracht die in staat was om een hele wereld van afgoden en goden te verdrijven die nu als lege, illusoire verschijningen worden beschouwd. Tegelijkertijd verkondigde ze de God die, in Jezus, mens werd, de God die liefde en rede is. Deze God is machtiger dan alle duistere krachten die de wereld kan bevatten: "wij weten dat er in de hele wereld geen afgod bestaat en dat er geen God is behalve één. Want al zijn er ook zogenaamde goden, hetzij in de hemel hetzij op aarde -en in deze zin zijn er ongetwijfeld goden en heren in menigte- toch is er voor ons maar één God, de Vader, uit wie het al voortkomt en voor wie wij bestemd zijn" (1 Kor 8, 4-6)[b:1 Kor 8, 4-6].

Zelfs vandaag is dit een revolutionaire, bevrijdende boodschap met betrekking tot alle oude traditionele godsdiensten: er is niet langer reden de geesten te vrezen die ons aan alle kanten omringen, onophoudelijk komen en gaan, onze ijdele inspanningen van exorcisme ontsnappen. Iedereen die "vertoeft in de schuilplaats des Allerhoogsten, vernacht in de schaduw van de Almachtige" (Ps 91, 1)[b:Ps 91, 1] weet dat hij veilig is, teder wordt bewaakt door Degene die hem verwelkomt en hem toevlucht biedt. Iemand die de God van Jezus Christus kent, weet dat de andere vormen van angst in de aanwezigheid van God ook zijn verdwenen, dat hij alle vormen van schrijnende existentiële angst heeft overwonnen die zich op steeds nieuwe manieren in de wereld verspreiden.

Gezien alle gruwelen van de wereld, rijst dezelfde vraag onophoudelijk: bestaat God? En als Hij bestaat, is Hij werkelijk goed? Zou hij niet in plaats daarvan een mysterieuze en gevaarlijke realiteit zijn? In de moderne tijd wordt deze vraag anders gesteld: het bestaan van God lijkt een beperking te zijn voor onze vrijheid. Hij wordt gezien als een soort opzichter die ons achtervolgt met zijn blik. In het moderne tijdperk neemt de rebellie tegen God de vorm aan van een angst voor een alomtegenwoordige, alles ziende God. Zijn blik verschijnt als een bedreiging voor ons; want we worden liever niet gezien; we willen gewoon onszelf zijn en niets meer. De mens voelt zich niet vrij, hij heeft niet het gevoel dat hij echt zichzelf is, totdat God opzij is gezet. Het verhaal van Adam merkt dit al op: hij ziet God als een mededinger. Adam wil zijn eigen leven leiden, helemaal alleen, en probeert zich te verbergen voor God "tussen de bomen van de tuin" (Gen 3, 8)[b:Gen 3, 8]. Sartre verklaarde ook dat we God moeten ontkennen, zelfs als hij filosofisch moet bestaan, omdat het concept van God tegengesteld is aan de vrijheid en grootsheid van de mens.

Maar is de wereld echt verstandiger, vrijer, gelukkiger geworden nadat God opzij is gezet? Of is de mens niet van zijn eigen waardigheid ontdaan en veroordeeld tot een lege vrijheid die allerlei soorten wrede en meedogenloze keuzes maakt? Gods blik beangstigt ons alleen als we aan Hem denken dat Hij ons reduceert tot een soort dienstbaarheid of slavernij; maar als we er de uitdrukking van zijn liefde in lezen, ontdekken we dat Hij het fundamentele vereiste is voor ons bestaan, dat Hij het is die ons laat leven. "Wie Mij heeft gezien, heeft de Vader gezien", zei Jezus tegen Filippus en tot ons allen (Joh 14, 9)[b:Joh 14, 9]. Jezus' gelaat is dat van God zelf, zo is God. Jezus heeft voor ons geleden, en door Zijn dood heeft Hij ons vrede gebracht; Hij onthult ons wie God is. Zijn aanblik is verre van een bedreiging, is een blik die ons redt.

Ja, we kunnen ons verheugen dat God bestaat, dat Hij zich heeft geopenbaard aan de mensheid en dat Hij ons niet alleen laat. Hoe vertroostend is het om het telefoonnummer van een vriend te hebben, om goede mensen te kennen die van ons houden, die altijd beschikbaar en nooit afstandelijk zijn: op elk gewenst moment kunnen we ze bellen en ze kunnen ons bellen. Dit is precies wat de menswording van God in Christus ons zegt: God heeft onze namen en telefoonnummers in zijn adresboek geschreven! Hij luistert altijd; we hebben geen geld of technologie nodig om hem te bellen. Dankzij de doop en het vormsel hebben we het voorrecht om tot zijn familie te behoren. Hij is altijd gereed om ons te verwelkomen: "Zie, Ik ben bij u, tot het einde der tijden" (Mt 28, 20)[b:Mt 28, 20].

Maar de Evangelielezing van vandaag voegt een bijzonder belangrijke verklaring toe: Jezus belooft de Heilige Geest (Joh 16, 13)[b:Joh 16, 13], die hij meerdere malen de "Parakleet" noemt. Wat betekent dat? In het Latijn wordt het woord vertaald als Consolator, de Trooster. Etymologisch gezien betekent het Latijnse woord: degene die bij ons blijft als we ons eenzaam voelen. Aldus houdt onze verlatenheid op eenzaamheid te zijn. Voor een mens is verlatenheid vaak een plaats van ongelukkig zijn; hij heeft liefde nodig, en eenzaamheid benadrukt de afwezigheid ervan. Eenzaamheid duidt op een gebrek aan liefde; het is iets dat onze kwaliteit van leven op het diepste niveau bedreigt. Niet geliefd zijn is de kern van menselijk lijden en persoonlijk verdriet. Het woord Trooster zegt ons juist dat we niet alleen zijn, dat we ons nooit door Liefde verlaten kunnen voelen.

Door de gave van de Heilige Geest is God onze eenzaamheid binnengegaan en heeft ze verbrijzeld. Inderdaad, dit is echte troost; ze bestaat niet alleen uit woorden, maar heeft de kracht van een actieve en effectieve realiteit. In de Middeleeuwen leidde deze definitie van de Geest als Vertrooster tot de christelijke plicht om de eenzaamheid binnen te gaan van degenen die lijden. De eerste hospices en ziekenhuizen waren gewijd aan de Heilige Geest: aldus ondernamen mensen de opdracht om het werk van de Geest voort te zetten. Ze wijdden zich aan "troosters" te zijn, aan het betreden van de eenzaamheid van de zieken, de lijdenden en ouderen, om hen licht te brengen.

Dit is nog steeds een serieuze plicht voor ons vandaag, in onze tijd.

Bovendien kan het Griekse woord Parakletos op nog een andere manier worden vertaald: het betekent ook "voorspreker". Een vers uit het boek Openbaring kan ons helpen om dat beter te begrijpen: "En ik hoorde een stem in de hemel roepen: Nu is gekomen het heil en de macht en het koningschap van onze God en de heerschappij van zijn Gezalfde, want de aanklager van onze broeders is neergeworpen, die hen aanklaagde bij onze God, dag en nacht" (Openb. 12, 10)[b:Openb. 12, 10]. Iemand die niet met heel zijn hart van God houdt, houdt ook niet van de mens. Degenen die God ontkennen, worden snel personen die de natuur vernietigen en mensen beschuldigen, omdat het beschuldigen van andere mensen en de natuur hen in staat stelt hun weerstand tegen God te rechtvaardigen: een God die dit heeft gemaakt, kan niet goed zijn! Dat is hun logica.

De Heilige Geest, de Geest van God, is geen beschuldiger; Hij is een voorspreker en verdediger van de mensheid en schepping. God zelf staat aan de kant van mensen en schepselen. In de schepping bevestigt en verdedigt God zichzelf door ons te verdedigen. God is voor ons; we zien dat duidelijk gedurende het hele aardse leven van Jezus: Hij is de enige die aan onze kant staat, wordt een met ons zelfs tot de dood. Heilige Paulus' bewustzijn hiervan leidde tot een uitbarsting van vreugde:

Als God met ons is, wie kan dan tegen ons zijn?... Wie zal Gods uitverkorenen aanklagen? God die rechtvaardigt? Wie zal hen veroordelen? Christus Jezus misschien, die gestorven is, meer nog, die is opgewekt en die, gezeten aan Gods rechterhand, onze zaak bepleit? ... Ik ben ervan overtuigd, dat noch de dood noch het leven, noch engelen noch boze geesten, noch wat is noch wat zijn zal, en geen macht in den hoge of in de diepte, noch enig wezen in het heelal ons zal kunnen scheiden van de liefde Gods, die is in Christus Jezus onze Heer. (Rom 8,31-39)[b:Rom 8,31-39]

Deze God is voor ons een oorzaak van vreugde en we willen Hem vieren. Hem kennen en hem erkennen is van groot belang in onze tijd. We gedenken de vreselijke dagen van de Tweede Wereldoorlog, blij dat de dictator Hitler samen met al zijn wreedheden is verdwenen en dat Europa zijn vrijheid heeft kunnen herwinnen. Maar we kunnen het feit niet vergeten dat, zelfs vandaag, de wereld lijdt aan gruwelijke bedreigingen en wreedheden. Het beeld van God corrumperen en exploiteren is net zo gevaarlijk als de ontkenning van God die deel uitmaakte van de twintigste-eeuwse ideologieën en van de totalitaire regimes die daaruit zijn voortgekomen, waardoor de wereld een dorre woestijn, van buiten en binnen, tot de diepte van de ziel veranderde. Juist op dit historische moment hebben Europa en de wereld de aanwezigheid van God nodig die in Jezus werd geopenbaard. Ze hebben God nodig om dicht bij de mensheid te blijven door de Heilige Geest. Het maakt deel uit van onze verantwoordelijkheid als christenen om ervoor te zorgen dat God in onze wereld blijft, dat Hij er aanwezig is als de enige enige kracht die in staat is om de mensheid te bewaren tegen zelfvernietiging.

God is één en drie: Hij is geen eeuwige eenzaamheid; Hij is eerder een eeuwige liefde die is gebaseerd op de wederkerigheid van de Personen, een liefde die de eerste oorzaak is, de oorsprong en de basis van alle zijn en van elke vorm van leven. Eenheid die wordt veroorzaakt door liefde, drievuldige eenheid, is een eenheid oneindig veel diepgaander dan de eenheid van een bouwsteen, ondeelbaar als vanuit een materieel perspectief kan zijn.

Deze opperste eenheid is niet rigide statisch; ze is liefde. De mooiste artistieke weergave van dit mysterie werd ons nagelaten door Andrei Rublev in de vijftiende eeuw: de wereldberoemde icoon van de Drie-eenheid. Natuurlijk portretteert ze niet het eeuwige mysterie van God in zichzelf, wie zou dat durven doen? Ze probeert eerder dit mysterie weer te geven zoals het wordt weerspiegeld in de gave van zichzelf in de geschiedenis, zoals in het bezoek van de drie mannen aan Abraham bij de eiken van Mamre (Gen 18, 1-33)[b:Gen 18, 1-33]. Abraham herkende onmiddellijk dat ze niet alleen zoals andere mannen waren, maar dat God Zelf door hen naar hem toe kwam.

In het icoon van Rublev wordt het mysterie van deze gebeurtenis zichtbaar gemaakt, gepresenteerd als een gebeurtenis die kan worden beschouwd in zijn vele dimensies: zo wordt het mysterie als zodanig gerespecteerd. De artistieke rijkdom van deze icoon stelt me in staat om een ander kenmerk te onderstrepen: de natuurlijke omgeving van deze gebeurtenis, die het mysterie van de personen uitdrukken. We zijn in de buurt van de eiken van Mamre, die Rublev in gestileerde vorm weergeeft als een enkele boom die de levensboom vertegenwoordigt. En deze levensboom is niets minder dan de drievuldige liefde die de wereld heeft geschapen, in stand houdt, redt en de bron van alle leven is. We zien ook de tent, de woning van Abraham, die herinnert aan de proloog van het Evangelie van Johannes: "Het Woord is vlees geworden en heeft onder ons gewoond" (Joh 1, 14)[b:Joh 1, 14].

Het lichaam van het mensgeworden Woord van God werd zelf de tent, de plaats waar God woont: God wordt onze toevlucht en onze woonplaats. Ten slotte wordt het geschenk dat Abraham aanbiedt, "een lekker mals kalf", in de icoon vervangen door een beker, een symbool van de Eucharistie, een teken van het geschenk waarin God zichzelf geeft: "Liefde, offer en zelfopoffering gingen vooraf aan de handeling waardoor de wereld werd geschapen en de bron zijn van die schepping." P. Evdokimov, The Art of the...P. Evdokimov, The Art of the Icon: A Theology of Beauty, vert. Steven Bigham (Redondo Beach, Calif.: Oakwood Publications, 1990), 247. De boom, de tent en de beker: deze elementen tonen ons het mysterie van God, staan ons toe onszelf onder te dompelen in de contemplatie van zijn innerste diepten, in zijn trinitaire liefde. Dit is de God die we vieren. Dit is de God die ons vreugde geeft. Hij is de ware hoop van onze wereld. Amen.