Polarisaties overwinnen en het mondiale bestuur herstellen: de ethische grondslagen

Goedemorgen allemaal! Buongiorno!

Beste broeders en zusters, welkom!

Ik dank de voorzitter en de leden van de Stichting Centesimus Annus Pro Pontifice[d:206] en groet u allen die deelnemen aan de jaarlijkse Internationale Conferentie en Algemene Vergadering.

Het thema van uw conferentie dit jaar – “Polarisaties overwinnen en het mondiale bestuur herstellen: de ethische grondslagen” – raakt de kern van de betekenis en de rol van de sociale leer van de Kerk, een instrument van vrede en dialoog om bruggen van universele broederschap te bouwen. Vooral in deze paastijd erkennen we dat de Verrezene ons voorgaat, zelfs waar het lijkt alsof onrechtvaardigheid en dood hebben gezegevierd. Laten we elkaar helpen, zoals ik op de avond van mijn verkiezing heb aangespoord, “om bruggen te bouwen, door dialoog, door ontmoeting, door ons allemaal te verenigen om één volk te zijn dat altijd in vrede leeft”. Dit kan niet worden geïmproviseerd: het is een dynamisch en voortdurend samenspel van genade en vrijheid dat we ook nu, door elkaar te ontmoeten, versterken.

Al paus Leen XIII – die leefde in een historische periode van ingrijpende en ontwrichtende veranderingen – wilde bijdragen aan de vrede door de sociale dialoog te stimuleren, tussen kapitaal en arbeid, tussen technologie en menselijke intelligentie, tussen verschillende politieke culturen, tussen naties. Paus Franciscus heeft de term “policrisis” gebruikt om de dramatische aard van de historische situatie waarin we ons bevinden te beschrijven, waarin oorlogen, klimaatverandering, toenemende ongelijkheid, gedwongen en tegenstrijdige migratie, gestigmatiseerde armoede, ingrijpende technologische innovaties, onzekere arbeidsomstandigheden en rechten samenkomen. vgl: The End of the World? Crises, Responsibilities, Hopes, (+4)[[[9510|(+4)]]]. Over zulke belangrijke kwesties moet de sociale leer van de Kerk interpretatieve sleutels aanreiken die wetenschap en geweten met elkaar in dialoog brengen en zo een fundamentele bijdrage leveren aan kennis, hoop en vrede.

De sociale leer leert ons namelijk dat niet de problemen of de antwoorden daarop het belangrijkste zijn, maar de manier waarop we ze aanpakken, met beoordelingscriteria en ethische principes en met openheid voor Gods genade.

Jullie hebben de kans om te laten zien dat de sociale leer van de Kerk, met haar eigen antropologische visie, een echte toegang tot sociale kwesties wil bevorderen: zij wil niet de vlag van de waarheid hijsen, noch wat betreft de analyse van de problemen, noch wat betreft de oplossing ervan. In dergelijke kwesties is het belangrijker om te weten hoe je dichterbij kunt komen dan om een overhaaste antwoord te geven op de vraag waarom iets is gebeurd of hoe het kan worden overwonnen. Het doel is te leren omgaan met problemen, die altijd verschillend zijn, omdat elke generatie nieuw is, met nieuwe uitdagingen, nieuwe dromen, nieuwe vragen.

Hier ligt een fundamenteel aspect voor de opbouw van een “cultuur van ontmoeting” door middel van dialoog en sociale vriendschap. Voor veel van onze tijdgenoten klinken de woorden 'dialoog' en 'leer' tegengesteld en onverenigbaar. Misschien denken we bij het woord 'leer' aan de klassieke definitie: een verzameling ideeën die eigen zijn aan een religie. En met deze definitie voelen we ons weinig vrij om na te denken, vragen te stellen of nieuwe alternatieven te zoeken.

Het is dan ook dringend noodzakelijk om via de sociale leer van de Kerk aan te tonen dat er een andere, veelbelovende betekenis bestaat voor het woord 'leer', zonder welke ook de dialoog inhoud verliest. Synoniemen voor 'leer' zijn 'wetenschap', 'discipline' of 'kennis'. Zo opgevat is elke leer het resultaat van onderzoek en dus van hypothesen, stemmen, vorderingen en mislukkingen, waarmee wordt getracht betrouwbare, geordende en systematische kennis over een bepaald onderwerp over te brengen. Op deze manier is een leer niet gelijk aan een mening, maar aan een gemeenschappelijke, gezamenlijke en zelfs multidisciplinaire weg naar de waarheid.

Indoctrinatie is immoreel, belemmert het kritisch oordeel, tast de heilige vrijheid van het eigen geweten aan – ook al is dat onjuist – en sluit zich af voor nieuwe reflecties omdat zij beweging, verandering of evolutie van ideeën in het licht van nieuwe problemen weigert. Daarentegen wil de leer, als serieuze, serene en rigoureuze reflectie, ons in de eerste plaats leren hoe we ons moeten verhouden tot situaties en nog eerder tot mensen. Bovendien helpt ze ons bij het vormen van een weloverwogen oordeel. Ernst, strengheid en sereniteit zijn wat we moeten leren van elke doctrine, ook van de sociale leer.

In de context van de huidige digitale revolutie moet de opdracht om kritisch te leren denken opnieuw worden ontdekt, expliciet worden gemaakt en worden gekoesterd, waarbij de tegengestelde verleidingen, die ook binnen de kerk kunnen voorkomen, moeten worden bestreden. Er is weinig dialoog om ons heen, en luide woorden, vaak nepnieuws en irrationele stellingen van een paar machtswellustelingen, overheersen. Daarom zijn verdieping en studie van fundamenteel belang, evenals de ontmoeting met en het luisteren naar de armen, de schat van de Kerk en de mensheid, dragers van verworpen standpunten, maar onmisbaar om de wereld met de ogen van God te zien. Wie ver van de machtscentra wordt geboren en opgroeit, moet niet alleen worden onderwezen in de sociale leer van de Kerk, maar ook worden erkend als voortzetter en actualisator ervan: de getuigen van sociaal engagement, de volksbewegingen en de verschillende katholieke arbeidersorganisaties zijn de uitdrukking van de existentiële periferieën waar de hoop standhoudt en altijd weer ontkiemt. Ik beveel u aan om de armen het woord te geven.

Geliefden, zoals het Tweede Vaticaans Concilie stelt, “is het een blijvende taak van de Kerk om de tekenen van de tijd te onderzoeken en ze te interpreteren in het licht van het Evangelie, zodat zij op een voor elke generatie passende wijze kan antwoorden op de eeuwige vragen van de mensen over de zin van het huidige en toekomstige leven en over hun onderlinge relaties”. Gaudium et Spes, 4[[575|4]]

Ik nodig u dan ook uit om actief en creatief deel te nemen aan deze oefening in onderscheiding, door samen met het volk van God bij te dragen aan de ontwikkeling van de sociale leer van de Kerk in deze historische periode van grote sociale omwentelingen, door naar iedereen te luisteren en met iedereen in dialoog te gaan. Er is vandaag een wijdverbreide behoefte aan gerechtigheid, een vraag naar vaderlijkheid en moederlijkheid, een diep verlangen naar spiritualiteit, vooral bij jongeren en gemarginaliseerden, die niet altijd effectieve kanalen vinden om zich te uiten. Er is een groeiende vraag naar de sociale leer van de Kerk, waarop wij een antwoord moeten geven.

Ik dank u voor uw inzet en uw gebeden voor mijn ambt, en ik zegen u allen, uw families en uw werk van harte. Dank u wel!