Bij gelegenheid van de 750e verjaardag van de geboorte van Dante Alighieri

BOODSCHAP VAN DE HEILIGE VADER FRANCISCUS
AAN DE VOORZITTER VAN DE PAUSELIJKE RAAD VOOR DE CULTUUR
BIJ GELEGENHEID VAN DE VIERING VAN HET 750e VERJAARDAG VAN DE GEBOORTE VAN DANTE ALIGHIERI

Aan de geëerde broeder
Kardinaal Gianfranco Ravasi
Voorzitter van de Pauselijke Raad voor de Cultuur[d:101]

Ter gelegenheid van de plechtige viering van de 750e verjaardag van de geboorte van de grote dichter Dante Alighieri[d:567], die plaatsvindt in de Senaat van de Italiaanse Republiek, wil ik aan u en allen die deelnemen aan de herdenking van Dante mijn hartelijke en welgemeende groet overbrengen. In het bijzonder richt ik die aan de President van de Italiaanse Republiek, Sergio Mattarella, en aan de Voorzitter van de Senaat, Pietro Grasso, aan wie ik mijn welgemeende gelukwensen betuig voor dit betekenisvolle initiatief, alsook aan minister Dario Franceschini. Mijn groet gaat ook uit naar alle aanwezige autoriteiten, de parlementsleden, de Società Dante Alighieri, de Dante-onderzoekers, de kunstenaars en allen die door hun aanwezigheid een van de meest vooraanstaande personen willen eren, niet alleen van het Italiaanse volk maar van de gehele mensheid.

Met deze boodschap wil ook ik me aansluiten bij het koor van hen die Dante Alighieri beschouwen als een kunstenaar van de hoogste universele waarde, die nog zoveel te zeggen en te schenken heeft door middel van zijn onsterfelijke werken, aan hen die de weg willen bewandelen van de ware kennis, van de authentieke ontdekking van zichzelf, van de wereld, van de diepe en transcendente betekenis van het bestaan.

Veel van mijn voorgangers hebben de herdenkingen van Dante willen opluisteren met documenten van groot belang, waarin de figuur van Dante Alighieri opnieuw werd voorgesteld juist vanwege zijn actualiteit en zijn niet alleen artistieke, maar ook theologische en culturele grootsheid.

Benedictus XV droeg de encycliek In Praeclara Summorum[7970], gedateerd 30 april 1921, op aan de hoogste dichter ter gelegenheid van de 600e gedachtenis van zijn overlijden. Daarmee wilde de paus de “hechte band tussen Dante en Petrus’ Stoel” bevestigen en benadrukken. De paus bewonderde “de wonderbaarlijke omvang en scherpzinnigheid van zijn geest” en nodigde uit om “te erkennen dat hij een machtige inspiratie vanuit het goddelijke geloof putte” en het belang te overwegen van een correcte en niet-gereduceerde lezing van Dantes werk, vooral in het school- en universitair onderwijs.

De zalige Paulus VI had de persoon en het werk van Dante in het bijzonder na aan het hart, aan wie hij, precies vijftig jaar geleden, bij de afsluiting van het Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie, de prachtige apostolische brief Altissimi Cantus[8248] wijdde, waarin hij, met grote fijngevoeligheid en diepgang, de fundamentele en altijd levende lijnen van Dantes werk aangaf. Paulus VI verklaarde met kracht en intensiteit dat “Dante van ons is! Van ons, willen we zeggen, van het katholieke geloof” Altissimi Cantus, 9[[8248|9]]. Wat het doel van Dantes werk betreft, stelde Paulus VI duidelijk: “Het doel van de Komedie[1076] is primair praktisch en transformerend. Ze stelt zich niet alleen tot doel om poëtisch mooi en moreel goed te zijn, maar in hoge mate om de mens radicaal te veranderen en hem van wanorde naar wijsheid, van zonde naar heiligheid, van ellende naar geluk te leiden, van de verschrikkelijke beschouwing van de hel naar de zaligmakende van het paradijs” Altissimi Cantus, 17[[8248|17]]. Hij citeerde vervolgens de veelbetekenende passage uit de brief van de dichter aan Can Grande della Scala: “Het doel van het geheel en van het deel is de levenden in dit leven te ontdoen van de toestand van ellende en hen te leiden naar de toestand van geluk” Altissimi Cantus, 17[[8248|17]].

Ook de heilige Johannes Paulus II en Benedictus XVI hebben vaak verwezen naar de werken van de Hoogste Dichter en hem meerdere malen geciteerd. En in mijn eerste encycliek, Lumen Fidei[4200], heb ook ik ervoor gekozen om te putten uit die immense schat aan beelden, symbolen en waarden die Dantes werk vormt. Om het licht van het geloof te beschrijven, een licht dat herontdekt en herwonnen moet worden opdat het heel het menselijk bestaan verlicht, heb ik me gebaseerd op de suggestieve woorden van de dichter, die het voorstelt als een “sprankel, diep in mijn geest 'n levend vuur geworden, / dat fonkelt, als 'n ster aan 's hemels transen” Lumen Fidei, 4[[4200|4]] vgl. Par. XXIV, 145-147[[1076]].

In afwachting van het Buitengewone Jubileum[d:441] van de Barmhartigheid, dat op 8 december aanstaande zal openen, vijftig jaar na de afsluiting van het Tweede Vaticaans Concilie[d:4], hoop ik vurig dat de vieringen van de 750ste verjaardag van Dantes geboorte, evenals die ter voorbereiding van de 700ste verjaardag van zijn dood in 2021, ertoe zullen leiden dat de persoon van Alighieri en zijn werk opnieuw worden begrepen en gewaardeerd, ook om ons te begeleiden op onze persoonlijke en gemeenschappelijke weg. De Komedie kan immers worden gelezen als een grote reis, of beter gezegd als een ware pelgrimstocht, zowel persoonlijk en innerlijk, als gemeenschappelijk, kerkelijk, sociaal en historisch. Het vertegenwoordigt het paradigma van elke authentieke reis waarin de mensheid geroepen wordt om datgene wat Dante “dat nietig stukje grond, dat velen / zo opgeblazen maakt” Par. XXII, 151[[1076]] noemt, te verlaten om tot een nieuwe toestand te komen, gekenmerkt door harmonie, vrede en geluk. Dit is de horizon van elk authentiek humanisme.

Dante is dan ook een profeet van hoop, een aankondiger van de mogelijkheid van verlossing, bevrijding en diepgaande verandering voor iedere man en vrouw, voor de hele mensheid. Hij nodigt ons nogmaals uit om de verloren of verduisterde betekenis van onze menselijke reis te hervinden en te hopen de heldere horizon opnieuw te zien waarin de waardigheid van de menselijke persoon in volheid straalt. Door Dante Alighieri te eren, zoals Paulus VI ons al uitnodigde te doen, kunnen we onszelf verrijken met zijn ervaring om de vele donkere wouden die nog steeds in ons land verspreid zijn, te doorkruisen en onze pelgrimstocht in de geschiedenis gelukkig te volbrengen, om het doel te bereiken waarvan elke mens droomt en verlangt: “de Liefde, die beweegt èn zon èn sterren” Par. XXXIII, 145[[1076]].

Uit het Vaticaan, 4 mei 2015
Franciscus