Tot de Algemene vergadering van de Italiaanse Bisschoppenconferentie

Eerbiedwaardige broeders!

Met vreugde begroeten wij deze algemene vergadering van de Italiaanse bisschoppenconferentie, die heden voor de eerste maal na de viering van het oecumenisch concilie bijeen is. Wij begroeten en danken kardinaal Urbani, patriarch van Venetië, die de zware taak van voorzitter van deze conferentie op zich heeft willen nemen; wij danken kardinaal Siri, aartsbisschop van Genua, die vele jaren deze functie vervuld heeft en die wegens ernstige ziekte van zijn vader thans niet aanwezig kan zijn; onze beste wensen gaan naar hem uit. En wij begroeten en danken u allen, eerbiedwaardige broeders, die bereid zijt uw volle medewerking te verlenen, opdat de conferentie in deze vernieuwde vorm zo effectief mogelijk zal kunnen werken.

Bewogen ontmoeting met de herders van het volk Gods
Het is niet zonder ontroering, dat wij uw bezoek ontvangen, het stemt ons tot nadenken. Een ontmoeting met de herders van het volk Gods is altijd een reden tot vreugde, maar de ontmoeting van vandaag roept in ons hart bijzondere gevoelens op; wij zouden kunnen zeggen, dat wij ons voelen als ,de lieden die hun weg bepeinzen en die gaan met het hart, maar met de voeten blijven staan'. Het Vagevuur, 2, 11-12[[1076]] Er zijn vele dingen waarover wij zouden kunnen spreken: denken wij er alleen maar aan, hoe deze conferentie, die door het concilie een nieuw statuut gekregen heeft, nu een geheel nieuwe rol gaat spelen in de geschiedenis van de Kerk; denken wij eraan, dat zij deze dagen bijeen is om de beslissingen van het concilie daadwerkelijk gestalte te geven en aan de nieuwe en grote problemen waarvoor zij zich gesteld ziet. Zo zouden wij nog meer kunnen opsommen en in al die punten zouden wij stof vinden voor uitvoerige besprekingen.

Het is maar goed, dat wij door het concilie gewend geraakt zijn aan grote en ernstige gedachten, en het stelt ons gerust, dat de kardinaal-voorzitter in zijn uitvoerige uiteenzetting en mét hem allen die het woord gevoerd hebben tijdens uw bijeenkomsten de vele en ernstige problemen onder ogen gezien hebben: wij weten, dat zij moedig, deskundig en met zin voor pastorale doeltreffendheid bestudeerd zullen worden. Wij zijn hierover verheugd en wij moedigen u van harte aan. Wij spreken de hoop uit, dat de nieuwe organen van de bisschoppenconferentie goed mogen functioneren en dat de vastgestelde programma's op doeltreffende wijze verwezenlijkt mogen worden.

Niet om nogmaals te herhalen, wat reeds zo uitstekend gezegd is, noch om opnieuw een uitvoerig beeld te schilderen van de pastorale zending die u wacht, maar alleen om u het bewijs van onze deelneming aan uw activiteit te leveren, willen wij in het kort enkele punten aanstippen die op uw werkzaamheden betrekking hebben en die ons van belang lijken.

De nieuwe Italiaanse bisschoppenconferentie
Het eerste punt betreft het nieuwe karakter dat uw vergadering thans kenmerkt. Zoals kardinaal Urbani terecht in herinnering gebracht heeft, bestond er reeds sedert ongeveer 20 jaar een Italiaanse bisschoppenconferentie; zij is ontstaan na de oorlog en droeg destijds ook het stempel van iets nieuws, een vernieuwing die voor het eerst in de kerk van Italië optrad. Maar er was eerst een proef, een zekere ervaring nodig om te komen tot een vaste en nauwkeurig omschreven opzet en het concilie heeft nu de stoot gegeven tot de definitieve oprichting van nationale en regionale bisschoppenconferenties. Dit is een hoogst belangrijke beslissing in het canonieke recht en evenzeer in het leven van de gehele Kerk. Thans, met het nieuwe statuut, is de nieuwe bisschoppenconferentie geboren. Eerbiedwaardige broeders, wanneer de belangrijke gebeurtenissen in de Kerk hun oorsprong, betekenis, waarde en verdiensten ontlenen aan de mysterieuze bijstand van de Heilige Geest, dan moeten wij vaststellen, dat een goddelijke bedoeling ten grondslag ligt aan het werk dat wij hier volbrengen. Dit is voor ons een reden om te bidden en na te denken en ervoor te zorgen, dat die diepe geestelijke betekenis van dit alles ons niet ontgaat en dat de aansporing tot liefde die uitgaat van dit feit dat God in zijn Kerk bewerkt heeft niet onbeantwoord blijft. Waar vriendschap en liefde is, daar is God. De liefde van Christus heeft ons bijeengebracht.

Er is iets heel belangrijks aan het gebeuren in de kerk van Italië. En een van de belangrijkste dingen is, dunkt ons, de eenheid die door middel van de bisschoppenconferentie in de kerk van Italië tot stand komt. Misschien hebben wij bij een andere gelegenheid al eens herinnerd aan hetgeen de grote kardinaal Giovanni Mercati z.g. hieromtrent heeft opgemerkt: nog nooit, in al die eeuwen vanaf de heilige Petrus tot onze tijd, is het voorgekomen, dat alle bisschoppen van Italië (zoals thans het geval is) één kerkelijk geheel gevormd hebben; geografisch verdeeld als dit land altijd was in verschillende en vaak elkaar op politiek terrein tegengestelde gebieden, was het steeds onmogelijk van één natie die één en hetzelfde katholieke geloof beleed één canoniek geheel te maken. Eindelijk vinden alle bisschoppen van Italië zich nu verenigd in één homogene en eensgezinde organisatie. Dit feit is niet gering; het bevat een schat aan geestelijke gaven, het vormt een bron van zedelijke kracht en ook van praktische mogelijkheden; in het gehele land bestaat er geen enkel lichaam (afgezien van staatsorganisaties) dat de uwe, wat omvang, hechtheid en gelijkgezindheid betreft, evenaart. Hetgeen wil zeggen, dat deze eenheid ons christen volk tot eer strekt en de stuwende kracht van zijn godsdienstig gevoel en de hoeder van zijn spirituele, culturele en morele tradities mag worden genoemd. En dit wordt des te meer duidelijk en doeltreffend, wanneer uw eenheid niet slechts in numeriek opzicht geldt, maar wanneer gij ook werkelijk organisch één geheel vormt onder een krachtige leiding bijgestaan door talrijke deskundigen op allerlei gebied en wanneer gij allen oprecht samenwerkt aan het grote gemeenschappelijke doel.

Daarom moet gij allen streven naar vervolmaking van deze prachtige eenheid, die wortelt in wat het diepste en meest eigene is van de katholieke Kerk, nl. ons opgaan in Christus, en die openbloeit in de geordende veelvoudigheid van de activiteiten van het herderlijk ambt en van het christelijk leven. Eenheid!

Een voortreffelijke eenheid in stand houden en vervolmaken
Een tweede kenmerk van de bisschoppenconferentie is de verantwoordelijkheid die op haar rust zowel met betrekking tot de Heilige Stoel als ten opzichte van de Italiaanse katholieke gemeenschap. Het is u allen bekend, dat vele werkzaamheden die tot nu toe aan de Heilige Stoel waren voorbehouden thans toevertrouwd zijn aan de bisschoppenconferentie. Wij zijn blij met deze decentralisatie die een beter evenwicht tot stand brengt; wij beschouwen het als een bewijs van de vitaliteit van de Kerk en verwachten, dat deze samenwerking in hoge mate vruchtbaar zal blijken voor het algemeen welzijn van de Kerk en voor de katholieke eenheid in het bijzonder. Daarom willen wij gaarne de organische ontwikkeling van de Italiaanse bisschoppenconferentie bevorderen, naar het voorbeeld van andere nationale bisschoppenconferenties, erop vertrouwend dat op deze wijze de taken voor de leiding van het godsdienstige leven van het Italiaanse volk beter verdeeld zullen zijn en dat de gemeenschappelijke zowel als individuele betrekkingen die het Italiaanse episcopaat onderhoudt met de bisschop van Rome, de primaat van Italië en opvolger van Petrus, steeds sterker en wederkerig vruchtbaarder mogen worden. Niemand twijfelt daaraan, denken wij.

De grote problemen van het even van vandaag
De onderwerpen die tijdens uw vergadering behandeld zijn en de instelling van de verschillende commissies wijzen er reeds op, welke grote vraagstukken aan uw zorgen toevertrouwd en aan uw oordeel onderworpen zijn. Gij, mijn eerbiedwaardige broeders, zult u moeten gaan beraden over kwesties met betrekking tot de Katholieke Actie[d:247], het lekenapostolaat, de opleiding van de geestelijkheid, het pastorale leven, het katholieke onderwijs, de katholieke pers, hulpverlening, emigratie, toerisme enz. Met ons advies, onze steun en, waar nodig, onze leiding zullen wij u ongetwijfeld terzijde staan, maar aan u is de taak en ook de eer en de verdienste om deze en vele andere soortgelijke problemen tot een passende oplossing te brengen.

Het zal u allen bekend zijn, dat deze nieuwe aspecten van de Italiaanse bisschoppenconferentie het resultaat zijn van het oecumenisch concilie.

Het zij ons geoorloofd in deze bijeenkomst ook nog enkele woorden te wijden aan die grote gebeurtenis.

Erkenning, bestudering en toepassing van de erfenis van het concilie
Een woord over de beoordeling van het concilie. Het oordeel dat wij hebben en uitspreken over het concilie, moet helder, eenstemmig en positief zijn, zodat het een goede uitwerking heeft. Wanneer men begint te bouwen aan een groot bouwwerk, dan lijkt de onderneming moeilijk en vol onzekerheden, zowel wat de idee als de uitvoering betreft; er doen zich teleurstellingen voor en het werk vlot niet altijd even goed, een definitieve lijn valt nauwelijks te onderkennen. Maar als het werk eenmaal voltooid is en de steiger afgebroken, dan eerst krijgen wij kijk op het architectonisch geheel dat van het begin af aan het totale werk ten grondslag heeft gelegen en dat zich nu pas in al zijn schoonheid en evenwichtigheid aan onze blik vertoont. Zo is het ook met het oecumenisch concilie.

Het is een gebeurtenis die van betekenis is voor eeuwen, die niet beschouwd kan worden als afgesloten en beëindigd. Het concilie heeft aan de Kerk een 'werkstuk' nagelaten, een boekdeel vol leerstellingen en decreten die een nieuwe lente voor de Kerk inluiden. Met een houding van onverschilligheid, kritiek, gehele of gedeeltelijke afwijzing ten opzichte van de werken van het concilie is de Kerk niet gebaat; het is de erkenning, de bestudering en de toepassing van de erfenis van het concilie waarop enerzijds de theologie en anderzijds de pastoraal zich moeten toeleggen, opdat dit nieuwe erfgoed ingevoegd worde in het 'depositum', in het wijdse raam van de reeds verworven waarheid. Wij moeten het concilie bekijken met dankbaarheid tegenover God en met vertrouwen ten opzichte van de toekomst; het concilie zal de grote catechismus van onze tijd moeten zijn. Het keurt de leerstellige en disciplinaire conclusies die sommigen er op eigen gezag menen uit te kunnen afleiden zeker niet goed, integendeel, het verzet zich daar tegen en weerlegt ze, maar wél spoort het ons aan onze overpeinzingen over het mysterie van de waarheid die de Kerk in zich draagt te verdiepen en met vertrouwen de nieuwe apostolische krachtsinspanning aan te durven die ertoe moet leiden, dat dit mysterie meer en meer wordt het licht dat schijnt in deze wereld.

Met dit voor ogen willen wij nogmaals aansporen tot een verstandige, eensgezinde en doeltreffende toepassing van de vernieuwing op liturgisch gebied. Wij weten heel goed, dat het Italiaanse episcopaat reeds verscheidene ter zake dienende beschikkingen getroffen heeft en vele goede initiatieven ontwikkeld heeft, opdat deze belangrijke vernieuwing die het concilie teweeggebracht heeft voor het Italiaanse kerkvolk ook een ware herleving van het religieuze gevoelen zal betekenen, een geslaagde opleving van de authentieke religieuze tradities, een nieuw begin van een geestelijke heropvoeding, een beter proces van gezamenlijke katholieke vorming. Wij willen hier verder geen woorden meer aan besteden en alleen nog onze vreugde uitspreken over het werk dat begonnen is en onze aanmoediging voor het vele dat nog gedaan moet worden.

Wél willen wij nog eens een kwestie aanroeren welke onderwerp is van onze ernstige herderlijke bezorgdheid en, zoals wij weten, ook van de uwe, nl. het punt van de roepingen tot het priesterschap. Gij allen weet met hoeveel bezorgdheid het oecumenisch concilie de belangrijkheid en het dringende karakter van dit probleem, dat van vitale betekenis is voor de Kerk, herhaaldelijk benadrukt heeft. vgl: Presbyterorum Ordinis, 11[[[704|11]]] vgl: Optatam Totius Ecclesiae, 2[[[675|2]]]

Hedendaagse zorg en ijver voor de roeping tot het priesterschap
Het is een zaak die de hele kerkgemeenschap aangaat, van bisschoppen tot priesters en leken toe.

De gesteldheid van het moderne leven, het niet altijd geordende streven naar groter materieel welzijn, de gewijzigde sfeer in het gezinsleven hebben er voor een niet gering deel aan bijgedragen, dat het aantal kandidaten voor het priesterschap sterk terugloopt. Is het misschien zó, dat de Heer minder roept, of dat zijn stem zwakker geworden is? Neen, zeker niet. Het gaat er veeleer om het klimaat, de omstandigheden te scheppen altijd natuurlijk met het grootste respect voor de persoonlijke vrijheid - waarin de stem van God gehoord en gevolgd kan worden. Het werk van het opsporen en tot ontwikkeling brengen van roepingen moet met de uiterste zorg en de grootste toewijding geschieden; het is een werk waarbij allen, priesters, religieuzen en leken, in wijsheid en liefde nauw verbonden moeten samenwerken om zo de Kerk datgene te kunnen bieden waaraan zij zo dringend behoefte heeft: vurige zielen die zich aan God wijden om de heil brengende tegenwoordigheid van Christus op aarde te hernieuwen en te vermenigvuldigen. Het is een werk dat van de zielenherders en van de goede en brave ouders een zorgvuldige opvoeding en een aandachtige belangstelling, fijngevoeligheid, geduld, grootheid van ziel en niet aflatende toegewijde liefde vraagt. Maar indien God het wil, zal dit werk zijn vruchten opleveren. Aan edelmoedige jongemannen met een sterk karakter moet het ideaal van het priesterleven ernstig onder ogen gebracht worden, maar dan in volle omvang: zonder de offers en de zelfverloochening te verdoezelen, zal men hen moeten overtuigen van de diepe betekenis en de hoge waarde van de roeping tot het priesterschap.

Naar een nieuwe indeling van de Italiaanse bisdommen
Moge ons dierbare Italië met het toenemen van de roepingen tot het priesterschap en het religieuze leven niet alleen tegemoet komen aan de dringende behoefte van de Kerk, maar bovendien beantwoorden in het spoor van zijn schitterende traditie aan de roep om werklieden van het evangelie in de verre landen.

Nog een laatste onderwerp willen wij behandelen, nl. het belangrijke punt van de herindeling van de bisdommen.

Het oecumenisch concilie heeft, zoals bekend, o.a. een probleem behandeld dat vooral in Italië zeer actueel is, nl. de begrenzing van de bisdommen. Christus Dominus, 22-24[[646|22-24]] Gij allen kent de richtlijnen die omtrent dit onderwerp zijn vastgesteld.

Reeds onze voorgangers, en in het bijzonder paus Joannes XXIII z.g., hadden de noodzaak ingezien van een nieuwe indeling van de Italiaanse bisdommen, hetgeen, behalve het feit dat dit voorzien was in het concordaat met de Italiaanse staat, ook door vele bisschoppen zelf wenselijk geacht werd, zoals bleek uit de verzoeken die binnenkwamen tijdens de voorbereidingsfase van het concilie.

Wij van onze kant, doordrongen van het belang van deze kwestie, hadden reeds vanaf het begin van ons pontificaat besloten, dat dit onderwerp ernstig en grondig bestudeerd diende te worden, een taak die wij toevertrouwden aan de Heilige Congregatie van het consistorie, die hiermee een zeer accurate, geduldige en waardevolle arbeid heeft verricht en die op haar beurt heeft verzocht om een eerste bestudering door de Italiaanse bisschoppenconferentie, overeenkomstig de wensen die uitgedrukt waren in de concilieschema's. Van deze taak, waarvoor zij ook de regionale bisschoppenconferenties heeft geraadpleegd, heeft de conferentie zich op prijzenswaardige manier gekweten.

Wat gebeurt er verder, nu wij op dit punt gekomen zijn?

Overeenkomstig de voorschriften van het concilie zullen wij nu, in overeenstemming met de Heilige Congregatie van het consistorie, aan u, d.w.z, aan de commissie die de bisschoppenconferentie zal aanwijzen, de gereedgekomen documentatie toevertrouwen, opdat deze commissie, in nauwe samenwerking met de bevoegde instanties van de Heilige Stoel, opnieuw de gehele zaak aandachtig bestudeert en een definitieve regeling opstelt, welke te gelegener tijd zal worden afgekondigd.

De criteria voor de grootste doeltreffendheid van de grenzen van de kerken
Deze nieuwe regeling heeft tot doel aan de bisdommen een zodanige begrenzing te geven, dat het, zowel op demografisch als op kerkelijk terrein, mogelijk wordt op bevredigende wijze de taken te vervullen die het canonieke recht aan het bisdom toewijst en die de moderne behoeften op pastoraal gebied meebrengen. Vele bisdommen hebben thans een omvang die dit onmogelijk maakt. Bovendien zal de nieuwe indeling rekening houden met de provinciale grenzen die door de staat bepaald zijn en er zal naar gestreefd worden deze grenzen zoveel mogelijk te laten samenvallen. Het zal dus nodig zijn de grenzen van verschillende bisdommen te herzien; maar vooral zullen er heel wat kleine bisdommen moeten worden samengevoegd, zodat het nieuwe bisdom een zodanige territoriale omvang en demografische samenstelling krijgt, dat het doeltreffender bestuurd kan Worden, zodat het ook de beschikking krijgt over meer geestelijken en meer mogelijkheden tot het ontplooien van activiteiten; in een woord, zodat het een diocesane organisatie in stand kan houden die werkelijk functioneel is en op doeltreffende wijze de pastorale belangen van het bisdom kan behartigen.

Deze operatie is ongetwijfeld moeilijk; zij mag geen aanleiding worden tot paniek of tegenwerking van de zijde van de kleine bisdommen; men zal de historische tradities en de morele en spirituele diensten die ook deze kleine bisdommen, die zich terecht beroemen op hun bisschop en hun vurig godsdienstig leven, aan de Kerk bewezen hebben niet uit het oog mogen verliezen. Anderzijds zal men moeten inzien, dat juist het belang van deze kleine bisdommen een doeltreffende verbondenheid eist in een grotere, canonieke organisatie die, daarbij, zoveel als mogelijk en logisch is, de plaatselijke, eervolle prerogatieven respecterend, de bisschoppelijke rechtsmacht tot één geheel maakt, een vereenvoudiging van werken en diensten mogelijk maakt, een betere verdeling en circulatie van de geestelijkheid toestaat, een betere mogelijkheid schept tot het ontwerpen en uitvoeren van goed opgezette en gecoördineerde activiteiten. En bovenal zal het de Kerk en het geestelijk heil van het Italiaanse volk ten goede komen.

Het concilie wil het zo. Inderdaad, deze nieuwe ordening zal geregeld worden overeenkomstig de maatstaven die door het oecumenisch concilie zijn vastgelegd. De verwezenlijking, waarvoor men thans de best te volgen richtlijnen bestudeert, zal ongetwijfeld enkele offers vragen van sommige priesters, ook de gevoelens van een deel van de bevolking zullen getroffen worden. Maar wij vertrouwen op hun begrip voor een beslissing die een hoger goed betekent, voor de nieuwe behoeften en voor de belangen in het algemeen van het godsdienstig leven in Italië. Gij allen zult ons helpen! Te zijner tijd zult gij alle nodige instructies ontvangen.

Bezorgdheid en vertrouwen van de vader van de zielen
Eerbiedwaardige medebroeders! Over nog honderd andere dingen zouden wij met u kunnen spreken: over vreugdevolle dingen, zoals de goede sluiting van het jubileum, het schitterende antwoord van uw liefde en die van uw gelovigen op onze oproep ten bate van de hongersnood in India, de ijver van onze katholieke leken voor de nieuwe doelstellingen die hun door het concilie zijn voorgehouden, de vruchtbare productie van literatuur over het concilie en de herleving van de katholieke cultuur, de weerklank van onze woorden voor de vrede in de wereld, bepaalde verheugende en symptomatische evenementen op oecumenisch gebied enz. enz. Maar ook over onderwerpen die zeker niet opwekkend zijn en die ons hart vervullen met angst en zorg zouden wij kunnen praten, zoals: bepaalde verschijnselen van ideologische en ook van praktische aard die zich hier en daar onder geestelijken en religieuzen voordoen, zoals het voortduren van de onderdrukking van de godsdienstvrijheid in verschillende delen van de wereld, zoals de conflicten die steeds weer opnieuw de vrede in de wereld verstoren en de vooruitgang van gehele volken tegenwerken. Wij zouden kunnen spreken over onze teleurstelling over het feit dat er nog steeds dingen voorvallen en verschijnselen optreden op maatschappelijk, raciaal en politiek gebied die in strijd zijn met de leer van broederschap en gelijkgerechtigdheid van alle mensen ... Het drama van de onderlinge strijd en van de afwijzing van de boodschap van Christus doet ons hart ineenkrimpen, maar het ontneemt ons niet het vertrouwen.

En het is dit vertrouwen in het, in ons levende, woord van onze Heer, in de belofte die Hij gedaan heeft om ons elke dag terzijde te staan, in de oplossing van al onze problemen, al zijn ze nog zo duister en moeilijk, in het goede dat weggelegd is voor allen die het object zijn van de liefde die opwelt uit het goddelijk hart, in de moederlijke bescherming van de allerheiligste Maria en van onze heiligen; het is dit vertrouwen, zeggen wij, dat wij u, eerbiedwaardige broeders, willen instorten, thans, nu gij er u van bewust zijt, hoe groot en hoe beslissend dit uur is dat de Kerk op dit ogenblik beleeft. Vertrouwen in uw ambt, vertrouwen in uw mensen, vertrouwen in uw geestelijkheid, vertrouwen in de verdienste van de smart en de liefde die geofferd wordt aan Christus de Heer, die u vandaag door onze nederige mond herhaalt: Vreest niet. En die u door ons apostolisch gebaar zijn zegen schenkt.