Brief aan Fr Dave Pivonka, Steubenville

Vaticaanstad
7 oktober 2022

Eerw. Fr. Dave Pivonka, TOR
President
Franciscan University te Steubenville
1235 University Boulevard
Steubenville, Ohio 43952-1792
V.S.

Beste Vader Pivonka,
Het is me een grote eer en vreugde dat in de Verenigde Staten van Amerika, aan de Franciscaanse Universiteit van Steubenville een internationaal symposium zich bezig houdt met mijn ecclesiologie, waarmee mijn denken en inspanningen worden geplaatst in de grote stroom waarbinnen het zich heeft bewogen.

Toen ik in januari 1946 theologie begon te studeren, dacht niemand aan een oecumenisch Concilie. Toen paus Johannes XXIII het aankondigde tot ieders verrassing, waren er veel twijfels of het zinvol zou zijn, of het zelfs mogelijk zou zijn om de inzichten en vragen te ordenen in de geheel van een conciliaire uitspraak en aldus de Kerk een richting te geven voor haar verdere reis. In werkelijkheid bleek een nieuw Concilie niet alleen zinvol, maar ook noodzakelijk. Voor het eerst had de kwestie van een theologie van religies zich in zijn radicaliteit getoond. Hetzelfde geldt voor de relatie tussen geloof en de wereld van zuiver rede. Beide onderwerpen waren op deze manier nog niet eerder voorzien. Dit verklaart waarom Vaticanum I in eerste instantie dreigde de Kerk meer te verwarren en te destabiliseren dan haar nieuwe duidelijkheid te verschaffen voor haar missie. In de tussentijd is de noodzaak om de kwestie van de aard en de zending van de Kerk te herformuleren geleidelijk duidelijk geworden. Op deze manier is de positieve kracht van het Concilie ook langzaam naar voren gekomen.

Mijn eigen ecclesiologische werk werd gekenmerkt door de nieuwe situatie die zich voordeed voor de Kerk in Duitsland na het einde van de Eerste Wereldoorlog. Als ecclesiologie tot dan toe in wezen in institutionele termen was behandeld, werd nu de bredere geestelijke dimensie van het concept van de Kerk vreugdevol waargenomen. Romano Guardini beschreef deze ontwikkeling met de woorden: "Een proces van enorm belang is ingezet. De Kerk ontwaakt in zielen." Aldus werd "Lichaam van Christus" het ondersteunende begrip van de Kerk, dat bijgevolg in 1943 uitdrukking vond in de encycliek Mystici Corporis[433|24]. Maar met het officieel maken was het concept van de Kerk als het mystieke lichaam van Christus tegelijkertijd over zijn hoogtepunt heen en werd het kritisch heroverwogen. In deze situatie overwoog ik en schreef ik mijn proefschrift over "Volk en Huis van God in Augustinus' leer over de Kerk". Het grote Augustijnse congres dat in 1954 in Parijs werd gehouden, gaf me de gelegenheid om mijn blik op de positie van Augustinus op de politieke onrust van die tijd te verdiepen.

De kwestie van de betekenis van Civitas Dei leek op dat moment eindelijk te worden bepaald. Het proefschrift van H. Scholz over "Glaube und Unglaube in der Weltgeschichte" (Geloof en ongeloof in de wereldgeschiedenis), ontstaan in de school van Harnack en gepubliceerd in 1911, had aangetoond dat de twee Civitates geen maatschappelijke organen aanduiden, maar eerder de vertegenwoordiging van de twee basiskrachten van geloof en ongeloof in de geschiedenis. Het feit dat deze studie, geschreven onder leiding van Harnack, summa cum laude was geaccepteerd zorgde al voor volledige acceptatie. Bovendien paste het in de algemene publieke opinie, die de Kerk en haar geloof een mooie, maar ook onschadelijke plaats toekende. Degene die dit prachtige consensus zou hebben durven vernietigen, kon alleen als obstinaat worden beschouwd. Het drama van 410 (De inname en plundering van Rome door de Visigoten) schokte de wereld van die tijd heftig, en ook het denken van Augustinus. Natuurlijk is de Civitas Dei[857] niet simpelweg identiek aan de instelling van de Kerk. In dit opzicht was de middeleeuwse Augustinus inderdaad een fatale fout, die heden eindelijk is overwonnen. Maar de volledige vergeestelijking van het concept van de Kerk, van haar kant, ontbeert het realisme van geloof en haar instellingen in de wereld. En zo werd in Vaticanum II de kwestie van de Kerk in de wereld eindelijk het echte centrale probleem.

Met deze overwegingen wilde ik slechts de richting aangeven waarin mijn werk me heeft geleid. Ik hoop oprecht dat het International Symposium van de Franciscan University of Steubenville nuttig zal zijn in de strijd om een juist begrip van de Kerk en de wereld in onze tijd.

De uwe in Christus,
Benedictus XVI