Sacra Propediem

De kerkelijke plechtige viering, binnenkort, van het zevende eeuwfeest van de stichting der Derde Orde van boetvaardigheid lijkt ons buitengewoon aangepast aan de behoeften van onzen tijd; en wij hebben twee redenen om door een aanbevelend woord van ons apostolisch gezag dat feest in het oog der katholieke wereld grooter luister bij te zetten. Vooreerst: het ontegenzeggelijk reeds ondervonden en het nog te verhopen nut voor het christenvolk, en vervolgens: het feit dat dit feest ons persoonlijk aangaat.

Met dankbaarheid immers herinneren wij ons, dat in het jaar 1882, toen er alom bij de goede katholieken een vurige geestdrift voor den Heilige uit Assisië gewekt was van wege het eeuwfeest zijner geboorte, ook wij ons wilden scharen onder het getal der kinderen van dien grooten patriarch, en in de luisterrijke kerk van St. Maria op het Capitool, die door de Minderbroeders bediend wordt, het heilig kleed der Tertiarissen op de gebruikelijke wijze hebben aangenomen.

Nu wij dan tegenwoordig door Gods voorzienigheid op den stoel van den prins der apostelen zijn geplaatst, grijpen wij, al was het alleen maar om onze godsvrucht voor den H. Franciscus, met gretigheid de ons geboden gelegenheid aan, om de kinderen der Kerk overal ter wereld aan te sporen zich met geestdrift aan te sluiten bij de heilzame instelling van dien grooten heilige, - die ook in onzen tijd nog buitengewoon beantwoordt aan de behoeften der menschheid, - of, als zij reeds lid zijn, er trouwe leden van te blijven.

Op de allereerste plaats moet ieder de juiste trekken voor oogen houden van Franciscus' ware ziele-beeld, want de "heilige Franciscus", dien sommige nieuwere schrijvers ons voorstellen, dat product uit den werkwinkel der modernisten, die man uit Assisië met weinig toewijding voor den Apostolischen Stoel, dat model van vage en inhoudlooze religiositeit, mag absoluut geen Franciscus en geen heilige heeten.

Welnu, de schitterende, onvergankelijke verdiensten van Franciscus voor de christelijke zaak - die hem terecht vooral in dien tijd vol gevaren den naam bezorgd hebben van een zuil der H. Kerk, door God aan haar geschonken - vonden als het ware haar bekroning in de Derde Orde. Deze is wel het beste bewijs voor de grootte en de hevigheid van het tirandende verlangen, dat zijn ziel verteerde, om overal ter wereld de eer van Jesus Christus te verbreiden.

a. De aanleiding.
Zijn zorgelijke kijk op de kwalen, waaraan de Kerk toentertijd leed, deed Franciscus met ongelooflijke geestdrift het plan opvatten eener algemeene christelijke hervorming. Daartoe had hij twee religieuze gemeenschappen gesticht, een van broeders en een van zusters. Deze zouden zich door de aflegging van plechtige geloften verplichten tot navolging der vernedering van het kruis. Het was hem echter onmogelijk allen in zijn kloosters op te nemen, die uit verlangen om zich in zijn school te vormen van alle kanten naar hem kwamen toegestroomd. Daarom vormde hij hef plan om ook aan degenen, die midden in het drukke gewoel der wereld leven, het middel te bezorgen om naar de christelijke volmaaktheid te streven. Zoo stichtte hij dus een echte orde: die der Tertiarissen. Geen orde echter met de banden der religieuze ;geloften, zooals de twee andere, maar wel met een gelijken geest van eenvoud en boetvaardigheid.

b. De Derde Orde een oorspronkelijk en vruchtbaar idee.
Het idee, dat nog bij geen enkelen stichter eener reguliere orde was opgekomen, nl. het religieuze leven te maken tot een zaak die binnen ieders bereik viel, werd door Franciscus het eerst uitgedacht en met Gods genade op de gelukkigste wijze verwezenlijkt. Thomas van Celano heeft hieromtrent de volgende mooie uitspraak: "Waarlijk een voortreffelijk kunstenaar, wiens voorbeeld, regel en leer op een wijze, die luiden lof verdient, bij mannen en vrouwen voert tot een vernieuwing in den geest der Kerk, en een drievoudig leger van menschen, die hun ziel willen redden, ter zegepraal leidt." XV. 40[[3338]] Dit getuigenis van een gezaghebbend schrijver en tijdgenoot doet ons, om van andere dingen te zwijgen, twee zaken gemakkelijk begrijpen: den diepen en breeden invloed, dien Franciscus door deze instelling op de volksmassa's uitoefende, en den geweldigen heilzamen ommekeer, waartoe hij den stoot gaf.

c. Franciscus is ook de schepper van den regel der Derde Orde.
Welnu, zooals Franciscus ontegenzeggelijk de stichter is geweest van de Derde Orde, evengoed als van de eerste en de tweede, zoo is hij ook zonder eenigen twijfel zelf de wijze wetgever er van geweest. Hierbij genoot hij, zooals ons is overgeleverd, de voortreffelijke medewerking van kardinaal Ugolinus, die later onder den naam van Gregorius IX een sieraad is geweest van dezen Apostolischen Stoel. Zoolang de patriarch van Assisië leefde, vereerde Ugolinus hem met zijn vertrouwelijke vriendschap. Later liet hij boven Franciscus' graf een prachtige, rijk versierde kerk bouwen. Dat de regel der Tertiarissen op de vereischte wijze door het gezag van onzen voorganger Nicolaas IV is goedgekeurd, is algemeen bekend.

Maar het heeft geen zin, eerbiedwaardige broeders, over deze punten nog verder uit te weiden. Het voornaamste immers, wat wij hier te doen hebben, is het karakter en zooals men zegt den eigen geest dezer instelling in het licht te plaatsen, want juist als in Franciscus' tijd verwacht de Kerk in onzen van deugd en geloof zoo afkeerigen tijd van de Derde Orde heerlijke voordeelen voor het christenvolk.

Weliswaar heeft onze voorganger Leo XIII z.g. met zijn scherpen kijk op de toestanden en het karakter van den tijd, ten einde de regeltucht der Tertiarissen beter aan te passen aan alle menschen van iederen rang of stand, door de constitutie Misericors Dei Filius[6594] van het jaar 1883 enkele zeer verstandige verzachtingen in hun statuten of regel aangebracht "in overeenstemming (zoo zegt hij) met den tegenwoordigen toestand in de maatschappij." Hij heeft nl. eenige punten gewijzigd, als zijnde van minder belang en als minder overeenkomend met de tegenwoordige levensgewoonten. "Maar (zoo verklaart hij) men meene niet, dat hierdoor iets veranderd wordt aan den eigenlijken aard der orde; die moet, zoo willen wij, absoluut ongewijzigd en onaangetast blijven." Heel die verandering komt dus neer op de wijziging van èenige uiterlijkheden, en raakt het eigenlijke wezen en het begrip der Derde Orde absoluut niet. Dat blijft zoo, gelijk de heilige stichter het gewild heeft. Welnu, het is onze overtuiging, dat de geest der Derde Orde, die louter de wijsheid van het Evangelie ademt, van zeer grooten invloed kan zijn op de zedelijke hervorming in het particuliere en openbare leven; als die geest zich maar opnieuw gaat verbreiden, zooals vroeger het geval was, toen Franciscus overal het rijk Gods predikte.

Inderdaad, het eerste wat Franciscus als een kenmerk in zijn Tertiarissen wil zien uitblinken, is de broederlijke liefde met haar rusteloos streven naar vrede en eendracht. Hij begreep zoo goed, dat dit het eigen gebod van Jesus Christus is, de samenvatting van heel de christelijke wet. Daarom was het zijn grootste zorg dit gebod tot de ziel zijner instelling te maken. Hierdoor bereikte hij ook, dat de Derde Orde als van zelf een zeer heilzamen invloed kreeg op heel de menschelijke gemeenschap. Zoo waar was het, dat hij den seraphijnschen liefdegloed voor God en de menschen, die zijn hart verteerde, niet in zijn binnenste kon besloten houden. Hij moèst dien gloed naar buiten laten uitstralen, naar allen die hij kon bereiken. En wat was het gevolg? Aanvankelijk bepaalde hij er zich toe het persoonlijk leven en het gezinsleven zijner leerlingen te verbeteren en door de beoefening der christelijke deugden hooger op te voeren, alsof dit heel zijn program was. Maar al spoedig zag men, dat hun persoonlijke verbetering voor hem slechts een middel was, waarvan hij zich bediende om in den boezem der maatschappij den ijver voor het christelijk leven op te wekken en allen zonder uitzondering voor Jesus Christus te winnen.

Het plan van Franciscus om de leden der Derde Orde te midden der hevige uitbarstingen van tweedracht en der politieke beroeringen van zijn tijd als vredesapostelen en vredesboden te laten optreden, is ook reeds lang ons plan geweest, toen bijna heel de wereld door een vreeselijken oorlog in vlammen stond. Het is ook thans nog ons plan, nu die brand nog niet geheel gebluscht is, daar de resten er van haast overal nog smeulen en hier en dáar de vlammen zelfs weer oplaaien. De hieruit voortvloeiende ellende wordt nog verergerd door een innerlijke crisis in den boezem van eigen land, een gevolg van de langdurige miskenning en verachting voor de christelijke beginselen, nl. de verbitterde strijd tusschen de maatschappelijke klassen over de verdeeling der aardsche goederen, een strijd zoo fel, dat hij ieder oogenblik voor een wereldcatastrophe doet vreezen.

Op dit onafzienbaar uitgestrekte veld, waarop wij, als vertegenwoordiger van den Vredevorst onze hoofdzorgen, onze eerste gedachten gericht hebben, vragen wij dus zeker de ijverige medewerking van allen zonder uitzondering, die kinderen van den christelijken vrede zijn, maar toch vooral van de leden der Derde Orde. Deze zullen een buitengewoon gunstigen invloed uitoefenen tot herstel der gevoelens van eendracht in de harten, als hun getal en hun ijver maar overal toeneemt. Het is dus te wenschen, dat er voortaan geen stad, geen dorp, geen vlek meer zal zijn, zonder een flinke groep leden der Derde Orde, doch niet van die trage leden, die alleen met den naam van Tertiaris tevreden zijn, maar actieve leden, vol ijver voor hun eigen zaligheid en die van anderen. Waarom zouden die talrijke, veelsoortige vereenigingen, die men overal bij de katholieken heeft, van jongelieden, van werklieden, van vrouwen, zich niet bij de Derde Orde aansluiten en hun werk voor de eer van Jesus Christus en voor het welzijn der Kerk niet blijven voortzetten met denzelfden ijver voor vrede en liefde als Franciscus?

a. Door de beoefening der christelijke volmaaktheid, want van Christus moet de ware vrede komen.
Immers, de vrede waarom de menschheid zoo dringend roept, is niet de vrede door moeizaam overleg van menschelijke wijsheid tot stand gebracht, maar de vrede, dien Christus gebracht heeft en waarvan Hij zeide: "Mijn vrede geef Ik u: niet zoo-als de wereld dien geeft, geef Ik hem u." (Joh. 14, 27)[b:Joh. 14, 27] De ordening nl. tusschen verschillende staten of tusschen de maatschappelijke klassen, zooals ze door menschen is uitgedacht, kan niet van langen duur zijn en absoluut niet de kracht van een waren vrede hebben, dan alleen, als de vrede in de harten er de grondslag van is. En deze is alleen aanwezig als men met den teugel van den plicht de begeerten in bedwang houdt, die de oorzaak zijn van alle conflicten. „Vanwaar strijd en getwist onder u?", vraagt de apostel Jacobus, "Komt het niet voort uit uw lusten, die door uw ledematen aan het vechten slaan?" (Jak. 4, 1)[b:Jak. 4, 1]

Welnu, de regeling van alle natuurlijke neigingen van den mensch, zóó dat hij niet de slaaf is van zijn begeerten, maar de meester er van, zelf onderworpen en gehoorzaam aan den goddelijken wil diè regeling, die de basis moet zijn voor den vrede in de gemeenschap, is het werk der genade van Christus, en die genade toont haar kracht op wonderbare wijze in het gezin van Franciscus' Tertiarissen.

Want de Derde Orde heeft, zooals wij zeiden, tot doel, haar leden tot de volmaaktheid van het christelijk leven te vormen, ondanks de wereldsche zorgen waarin zij leven; immers geen enkele levensstaat of levensloop is met de heiligheid, onvereenigbaar. Waar er dus een groot getal leden is, die trouw naar hun regel leven, daar kan het haast niet anders, of zij zullen voor alle anderen, in wier midden zij leven, een krachtige aansporing zijn niet alleen om alle plichten van hun levensstaat te volbrengen, maar zelfs om te streven naar een volmaaktheid, die uitgaat boven hetgeen de algemeene wet vordert. Den lof derhalve, die door Christus den Heer geschonken werd aan de leerlingen die zich inniger bij Hem aansloten: "Van de wereld zijn zij niet, zooals Ik niet van de wereld ben" (Joh. 17, 16)[b:Joh. 17, 16], dien lof mag men terecht ook schenken aan de leerlingen van Franciscus, die, zoo goed als het in de wereld gaat, met hart en ziel de evangelische raden onderhouden, en dus van zichzelf hetzelfde mogen zeggen als de apostel: "wij hebben niet den geest der wereld ontvangen, maar den Geest, die uit God is." (1 Kor. 2, 12)[b:1 Kor. 2, 12]

b. Speciaal: door in te gaan tegen de hebzucht en de genotzucht, en vooral tegen de daarmee verbonden moderne excessen in kleeding en dans.
Terwijl zij dus verre blijven van den geest der wereld, zullen zij daarentegen hun best doen om den geest van Jesus Christus overal waar zij maar een mogelijkheid daartoe zien in de omgangsvormen van het maatschappelijk leven ingang te doen vinden. Welnu, daar zijn twee hartstochten die tegenwoordig bij het diepe zedelijke verval de overhand hebben: een grenzenlooze hebzucht en een onverzadelijke genotzucht. Vandaar die groote schandvlek van onzen tegenwoordigen tijd: naast een voortdurenden vooruitgang van alles wat het leven gemakkelijker en aangenamer maakt, ziet men op hooger gebied, nl. het gebied van rechtschapenheid en zedelijkheid, een betreurenswaardigen teruggang naar de schanddaden van het oude heidendom. Want naarmate de menschen de eeuwige goederen, die in den hemel wachten, meer uit het oog verliezen, laten zij zich meer door de vergankelijke goederen hier beneden verleiden en vangen. En zijn de zielen eenmaal louter op het aardsche ingesteld, dan ligt het voor de hand, dat het gevoel voor deugd langzamerhand in hen afstompt, en dat zij tegelijk met een afkeer voor de dingen des geestes nog slechts smaak hebben voor de genietingen der zinnen.

Wat zien wij dan ook? Aan den eenen kant een mateloos streven naar bezit en vermeerdering van bezit, en aan den anderen kant geen spoor meer van het vroegere geduldig dragen van lasten, die nu eenmaal het gewone gevolg zijn van armoede of bekrompen omstandigheden. En terwijl tusschen proletariërs en rijken de door ons genoemde naijver heerscht, zien wij, om de afgunst der minder-bedeelden nog meer te prikkelen, bij maar al te velen een tentoonspreiden van lichamelijken opschik, gepaard met een waarlijk weerzinwekkende losheid van zeden.

Hier kunnen wij niet sterk genoeg de verblindheid betreuren van zoovele vrouwen van iederen leeftijd en stand. In de verdwazing van haar behaagzucht zien zij niet, hoezeer zij door de uitzinnige kleeding welke zij dragen niet slechts juist aan de hoogstaande menschen mishagen, maar ook God beleedigen. - De meeste dier vrouwen zouden zulk een kleeding vroeger verafschuwd hebben als al te zeer in strijd met de christelijke zedigheid. En tegenwoordig? Zij zijn er niet tevreden mee in zulk een toilet op straat te verschijnen, maar zij schamen zich niet, er mee in de kerk te komen, de heilige handeling bij te wonen, ja zelfs tot de eucharistische tafel, waar de goddelijke schenker der kuischheid genuttigd wordt, te naderen in een toilet, dat een prikkeling is tot schandelijke begeerten.

Wij zwijgen van de barbaarsche dansen, die den laatsten tijd in de elegante wereld in zwang zijn gekomen, de eene al gemeener dan de andere, en die het meest geëigende middel zijn om het laatste restant van schaamtegevoel nog af te leggen.

c. Wat de Kerk in deze van de Tertiarissen eischt en verwacht.
Als de Tertiarissen deze wantoestanden aandachtig beschouwen, dan zullen zij begrijpen, wat de tijd van hen, Franciscus' leerlingen, eischt. Zij moeten hun oogen richten op het leven van hun vader. Laten zij overwegen zijn groote en sprekende gelijkenis met Jesus Christus, vooral in het vluchten van de gemakken dezer wereld en in het verdragen van lijden. Hij heeft zich den naam van "poverello" verworven en in zijn lichaam de wondeteekenen van den Gekruisigde ontvangen. Laten zij toonen geen ontaarde kinderen van hem te zijn, door ten minste met den geest de armoede te omhelzen, door zichzelf te verloochenen en door ieder zijn kruis te dragen.

Wat met name de vrouwelijke Tertiarissen betreft, laten zij zich in kleeding en in heel haar levenshouding voor de overige meisjes en gehuwde vrouwen tot een toonbeeld maken van heilige zedigheid. Laten zij overtuigd zijn, dat de beste manier voor haar om zich voor Kerk en maatschappij verdienstelijk te maken bestaat in het werken aan de ver betering der bedorven zedelijke opvattingen.

Verder, de iedere der Derde Orde hebben allerlei liefdewerken opgericht om de armen in hun behoeften van allerlei aard te hulp te komen. Maar dan zullen zij toch zeker hun broeders, die gebrek lijden, niet aan de goederen dezer aarde doch aan veel hoogere goederen, niet zonder de diensten hunner naastenliefde laten. Hier komt ons in de gedachte het woord van den apostel Petrus, die de christenen aanspoorde om door heilig leven den heidenen tot voorbeeld te zijn, en wel om deze reden: "opdat zij u uit uw goede werken zullen leeren kennen op den dag der bezoeking en -dan glorie zullen brengen aan God." (1 Pt. 2, 12)[b:1 Pt. 2, 12] Zoo moeten ook de Tertiarissen van den H. Franciscus door de volkomenheid van hun geloof, door die onschuld van hun leven en door de vurigheid van hun ijver den goeden geur van Christus in wijden kring verspreiden, en voor hun afgedwaalde broeders een aansporing en een uitnoodiging tot inkeer zijn. Ziedaar wat de Kerk van hen vordert, ziedaar wat zij van hen verwacht.

Wij voor ons vertrouwen, dat het a.s. feest voor de Derde Orde aanleiding zal zijn tot grooteren groei, en wij twijfelen er niet aan, eerbiedwaardige broeders, of gij en de overige zielenherders zult er met energie voor werken, om kwijnende afdeelingen der Derde Orde tot nieuw leven te wekken; waar, het mogelijk is nieuwe op te richten; en ze tot hoogen bloei te brengen niet enkel in ledental maar vooral in onderhouding van den _ regel. Het gaat er ten slotte om, voor een zoo groot mogelijk aantal menschen door de navolging van Franciscus den weg te banen om tot Christus terug te keeren, een terugkeer, waarin de sterkste hoop op redding voor de maatschappij gelegen, is. Want Franciscus mag met recht het woord van Paulus tot het zijne maken; "Weest mijn navolgers, zooals ik het ben van Christus." (1 Kor. 11, 1)[b:1 Kor. 11, 1] Hij is door zijn navolging van Christus de meest getrouwe copie en afbeelding van Christus geworden.

Om dan te maken, dat de vruchten van dit feest overvloediger zullen zijn, verleenen wij, op dringend verzoek van de generale oversten der drie groote families van Franciscus' Eerste Orde, uit den schat der H. Kerk de volgende gunsten.

Als onderpand der goddelijke gaven en als bewijs onzer welwillendheid verleenen wij aan u, eerbiedwaardige broeders, en aan alle leden der Derde Orde met groote liefde den apostolischer zegen.

Gegeven te Rome, bij St. Pieter, op het feest van de Verschijning des Heeren 1921, in het zevende laar van ons pausschap.

PAUS BENEDICTUS XV