Bij gelegenheid van de 60e verjaardag van de Conciliaire Verklaring "Nostra Aetate"

Geliefde broeders en zusters, pelgrims in het geloof en vertegenwoordigers van de verschillende religieuze tradities! Goedendag! Goedendag en welkom!

In het centrum van ons nadenken vandaag, in deze algemene audiëntie gewijd aan de interreligieuze dialoog, wil ik het woord plaatsen van de Heer Jezus tot de Samaritaanse vrouw: “God is geest, en wie Hem aanbidden, moeten Hem in geest en waarheid aanbidden” (Joh. 4, 24)[b:Joh. 4, 24]. In het Evangelie toont deze ontmoeting de kern van de authentieke religieuze dialoog: een uitwisseling die begint wanneer personen zich oprecht openstellen, de een voor de ander, een aandachtig luisteren en wederzijdse verrijking. Het is een dialoog ontstaan uit dorst: de dorst van God naar het menselijk hart en de menselijke dorst naar God. Bij de put van Sicar overstijgt Jezus de grens van cultuur, geslacht en godsdienst. Hij nodigt de Samaritaanse vrouw uit tot een nieuw verstaan van de eredienst, die niet gebonden is aan een bepaalde plaats – “niet op deze berg en ook niet in Jeruzalem” – maar die werkelijkheid wordt in Geest en waarheid. Dat gebeuren bevat de kern zelf van de interreligieuze dialoog: de ontdekking van de aanwezigheid van God over elke grens heen en de uitnodiging om Hem samen te zoeken met eerbied en nederigheid.

Zestig jaar geleden, op 28 oktober 1965, opende het Tweede Vaticaans Concilie, met de Verklaring Nostra Aetate[610], een nieuwe horizon voor ontmoeting, eerbied en geestelijke gastvrijheid. Dit schitterende document leert ons de volgelingen van andere godsdiensten te ontmoeten niet als vreemdelingen, maar als reisgezellen op de weg van de waarheid; eerbied te betonen voor de verschillen door onze gemeenschappelijke menselijkheid te vertolken en in elk oprecht religieus zoeken, de afstraling te ontwaren van het enig goddelijk Mysterie dat heel de schepping omarmt.

In het bijzonder, mag niet vergeten worden dat de belangrijkste oriëntatie van Nostra Aetate[610] gericht was op de Hebreeuwse wereld, waardoor de Heilige Johannes XXIII de oorspronkelijke verhouding trachtte te herstellen. Voor de eerste maal in de geschiedenis van de Kerk moest op die wijze een leerstellige uiteenzetting gestalte krijgen over de Hebreeuwse wortels van het Christendom. Dat betekende op Bijbels en theologisch vlak een onomkeerbaar punt. “De Kerk van Christus erkent immers, dat haar geloof en haar uitverkiezing, overeenkomstig het heilsmysterie van God, reeds een aanvang namen bij de aartsvaders, Mozes en de profeten. Zij belijdt dat alle christengelovigen, zonen van Abraham naar het geloof, besloten liggen in de roeping van deze aartsvader...” Nostra Aetate, 4[[610|4]] “Indachtig het met de joden gemeenschappelijk erfdeel en gedreven niet door politieke overwegingen maar door godsdienstige evangelische liefde, betreurt de Kerk, die alle vervolgingen tegen wie ook verwerpt, bovendien de haat, de vervolgingen en de uitingen van antisemitisme die, wanneer die en door wie ook, tegen de joden zijn gericht”. Nostra Aetate, 4[[610|4]] Sindsdien hebben al mijn voorgangers het antisemitisme in heldere bewoordingen veroordeeld. En zo verklaar ook ik dat de Kerk geen antisemitisme zal dulden en het zal bestrijden, omwille van het Evangelie zelf.

Vandaag mogen we met dankbaarheid kijken naar al wat de Hebreeuws-katholieke dialoog in deze zes decennia tot stand heeft gebracht. Dat is niet slechts het gevolg van menselijke inspanning, maar ook van de bijstand door onze God die, volgens de christelijke overtuiging, in Zichzelf dialoog is. We kunnen niet ontkennen dat in deze tijd ook misverstanden hebben bestaan, moeilijkheden en conflicten. Maar die hebben niet verhinderd dat de dialoog werd verder gezet. Ook vandaag mogen we niet toelaten dat de politieke omstandigheden en de onrechtvaardigheden van enkelen ons verwijderen van de vriendschap, vooral ook omdat wij tot nu toe veel bereikt hebben.

De geest van Nostra Aetate[610] blijft de weg van de Kerk verlichten. Zij erkent dat alle godsdiensten een weerspiegeling kunnen zijn van “die Waarheid welke alle mensen verlicht” Nostra Aetate, 2[[610|2]] en dat zij antwoorden zoeken voor de grote geheimen van het menselijk bestaan. Zo moet de dialoog niet louter intellectueel zijn, maar diep spiritueel. De Verklaring nodigt alle katholieken uit – bisschoppen clerici, godgewijde personen en gelovige leken – zich oprecht betrokken te weten bij de dialoog en de samenwerking met de volgelingen van andere godsdiensten en zo te herkennen en te bevorderen dat dit alles goed, waar en heilig is in hun tradities. Nostra Aetate, 2[[610|2]] Dat is vandaag noodzakelijk in haast elke stad van de wereld waar, omwille van de menselijke mobiliteit, onze spirituele verscheidenheid en toebehoren uitgedaagd worden tot ontmoeting en broederlijk samenleven. Nostra Aetate[610] herinnert er ons aan dat de ware dialoog zijn wortels heeft in de liefde, het enige fundament van vrede, gerechtigheid en verzoening, alsook met kracht elke vorm van discriminatie of vervolging afwijst, verwijzend naar de gelijke waardigheid van elk menselijk wezen. vgl: Nostra Aetate, 5[[[610|5]]]

Bijgevolg, geliefde broeders en zusters, zestig jaar na Nostra Aetate[610] kunnen we ons de vraag stellen: wat kunnen we samen doen? Het antwoord is eenvoudig: samen handelen. Meer dan ooit heeft onze wereld nood aan onze eenheid, aan onze vriendschap en aan onze samenwerking. Elk van onze godsdiensten kan bijdragen om het menselijk lijden te verlichten en zorg te dragen voor onze gezamenlijk woning, onze planeet Aarde. Onze verschillende tradities leren de waarheid, het medelijden, de verzoening, gerechtigheid en vrede. We moeten de dienstbaarheid aan de mensheid beklemtonen, op elk ogenblik. Samen moeten we waakzaam blijven tegen het misbruik van de naam van God, van de godsdienst en van de dialoog zelf Ook moeten we samen optreden tegen de gevaren van het godsdienstig fundamentalisme en van het extremisme. Ook moeten we de verantwoorde ontwikkeling van de kunstmatige kennis aanpakken. Immers, als ze wordt opgevat als een alternatief voor het menselijke, dan kan zij op erge wijze de oneindige waarheid ervan schaden en de fundamentele verantwoordelijkheid ervoor uitschakelen. Onze tradities moeten een mateloze bijdrage leveren aan een vermenselijking van de techniek door de regelgeving ervan te inspireren ter bescherming van de fundamentele mensenrechten.

Zoals we allen weten, leren onze godsdiensten dat de vrede begint in het hart van de mens. In die zin kan de godsdienst een fundamentele rol spelen. We moeten weer hoop brengen in ons persoonlijk leven, in onze gezinnen en in onze wereld, in onze wijken, in onze scholen, in onze dorpen, in onze landen, in onze wereld. Die hoop is gegrond in onze godsdienstige opvattingen, in onze overtuiging dat een nieuwe wereld mogelijk is.

Zestig jaar geleden bracht Nostra Aetate[610] hoop in de wereld na de Tweede Wereldoorlog. Vandaag zijn we geroepen om opnieuw die hoop te brengen in onze wereld, verwoest door oorlog en in het natuurlijk milieu dat afgebroken wordt. Laten we samenwerken, want als we verbonden zijn, is alles mogelijk. Laten we zorg dragen dat niets ons verdeelt. In die zin wil ik nogmaals mijn dankbaarheid uitspreken omwille van jullie aanwezigheid en jullie vriendschap. Laten we deze geest van vriendschap en samenwerking ook aan de komende generatie doorgeven, want dat is de echte steun aan de dialoog.

Laten we even in stilte bidden. Gebed bezit de kracht onze houding, onze gedachten, onze woorden en onze werken te veranderen.