In Maria vinden we de ware weerspiegeling van Gods volmaaktheid

IN MARIA, MOEDER VAN CHRISTUS EN MOEDER VAN DE KERK, VINDEN WE DE WARE WEERSPIEGELING VAN GODS VOLMAAKTHEID

Aan het begin van de homilie richt de Heilige Vader een hartelijke groet tot de aanwezige suburbicaire bisschop bij deze heilige viering, kardinaal Pizzarda, die hij vaak met vreugde ontmoet in dit gebied van het bisdom Albano, waarvan de Paus zich deelgenoot voelt tijdens zijn verblijf in Castel Gandolfo. Deze groet gaat vergezeld van een blijde vaststelling: de erkenning dat de purperdrager zijn zending vervult met onvermoeibare ijver, waakzaamheid en — geprezen en gedankt zij de Heer — in een zo bloeiende gezondheid en vitale frisheid. Moge God zegenen en steeds meer sterken in een zo heilig ambt.

Vervolgens wil Zijne Heiligheid twee bijzondere redenen tot vreugde onderstrepen die voortkomen uit deze goed geslaagde geestelijke bijeenkomst. De eerste is dat hij, met een krans van zielen, de allerheiligste Maria kan eren op haar grote feest van heerlijkheid en een vurig huldebetoon kan brengen aan de Moeder van Christus en onze Moeder.

De grote vieringen die betrekking hebben op de Heer en op de hemelse Koningin bezitten de onschatbare gave onze zielen te openen voor schatten van licht, van waarheid, ja van werkelijkheid, die ons — juist onder de leiding van Maria — beter doen begrijpen welke grootse plannen de Verlossing omvat.

De tweede reden tot vreugde voor de Paus is dat hij, naast de eerder uitgesproken groet aan de kardinaal-bisschop, ook zijn vaderlijke groet kan brengen aan de hulpbisschop, aan heel de geestelijkheid, te beginnen bij de pastoor, die hij wil aanmoedigen en zegenen in zijn pastorale inzet; en aan de gehele dierbare parochie met alle religieuze gemeenschappen die hier hun verblijf hebben en heilig apostolaat ontplooien.

De Heilige Vader groet eveneens alle burgers: van hen die werkzaam zijn in de Pauselijke Villa’s met de directeur, tot de religieuzen van de Vaticaanse Sterrenwacht, de burgemeester en de gehele gemeente. Een bijzondere gedachte geldt de lijdende broeders, van wie een aanzienlijke afvaardiging aan de heilige viering heeft deelgenomen.

Het hartelijk samenkomen rond de allerheiligste Maagd ten hemel opgenomen vormt de premisse voor nieuwe genaden en bijstand van haar moederlijke goedheid.

EEN ONMETELIJKE HEERLIJKHEID

Na deze inleiding deelt de Heilige Vader de toehoorders een overweging mee over het feest van Onze Lieve Vrouw, dat op 15 augustus wordt gevierd. Wij — zo zegt de Paus — hebben zelfs niet het vermogen ons ook maar enigszins voor te stellen wat de heerlijkheid van de Allerheiligste Maria in de hemel is. Wij proberen wel de uitdrukkingen te gebruiken die het meest in overeenstemming zijn met de waarheid, maar hoe zij in werkelijkheid is, kunnen onze vermogens — zowel verstandelijk als inbeeldend — niet omschrijven. Sterker nog, wij slagen er niet eens in te bedenken wat de volheid van leven betekent die de voltooiing vormt van de mysteries van Maria in haar hemelse glorie.

Wij weten dat de Heer voor Haar heeft willen vervullen wat Hij aan ieder van ons heeft beloofd: de verrijzenis. En Hij heeft aan zijn Moeder in het Paradijs de volheid van leven geschonken, in ziel én lichaam, die Christus reeds voor Zichzelf heeft verworven aan de rechterhand van God de Vader. Men wordt opgenomen en als het ware verblind door dit bovenaardse, oneindige licht. En toch is het mogelijk om, geleid door het spoor dat het Concilie heeft aangegeven, enkele tonen van vertroostende verhevenheid over de Madonna op te vangen. Op welke wijze stelt het Concilie, in zijn uiteenzetting van de grote christelijke waarheden, de Allerheiligste Maagd aan ons voor?

Het is bekend dat de dogmatische constitutie over de Kerk *Lumen Gentium*[[617|60]] — het belangrijkste van alle documenten — wordt afgesloten met een hoofdstuk dat Onze Lieve Vrouw betreft. Daarin worden haar titels uiteengezet die haar het recht geven op de verering die wij haar verschuldigd zijn, evenals de afzonderlijke mysteries die haar begeleiden, vanaf het wonderlijke verschijnen van dit schepsel in de menselijke geschiedenis tot aan de zending die zij nog altijd vervult in het grote heilsplan.

DUBBELE VOORRECHTSPOSITIE VAN VERHEVEN EER

Talrijk zijn de gezichtspunten van waaruit onze geest wordt uitgenodigd dit onvergelijkelijke, unieke wezen te beschouwen: Onze Lieve Vrouw. Het Concilie bekijkt haar in het bijzonder in haar dubbele relatie: tot Christus en tot de Kerk.

Van de goddelijke Verlosser is Maria de Moeder — zij die Hem in de wereld heeft gebracht. Daarom is Maria met het grote mysterie van de Menswording verbonden, niet op een toevallige, uiterlijke of oppervlakkige wijze, maar op wezenlijke wijze: Maria is de Moeder van Christus.

Daarop volgt het andere aspect — wellicht moeilijker te begrijpen, maar zo dierbaar aan de christelijke vroomheid — dat betrekking heeft op de band van Maria met de Kerk. Deze band is bekroond met de plechtige erkenning die Paulus VI de eer had haar te verlenen: Maria is niet alleen de Moeder van Christus, zij is ook de geestelijke Moeder van het Mystieke Lichaam van Christus, dat wil zeggen van de Kerk: Maria, Mater Ecclesiae!

En hier wordt ons, door het Concilie zelf, een opmerkelijk gezichtspunt aangereikt dat uitnodigt tot bijzondere overweging. Wat ziet het Concilie in Maria? En wat moeten wij in haar zien?

HET HOOGSTE VOORBEELD EN MODEL

Het Concilie heeft stilgestaan bij het voorbeeld van Maria, haar karakter van type en model.

Maria is een bewonderenswaardig voorbeeld, model, spiegel. Wat weerspiegelt zij? De volmaaktheid zelf van God. Onze Lieve Vrouw kan door ons worden beschouwd, geëerd en gekend als het hoogste, volledigste en stralendste voorbeeld van een schepsel, een werk van God.

Wij moeten terugkeren naar zo’n vitaal beginsel. Tegenwoordig lijkt het ware begrip van de mens verloren te zijn gegaan. Meer dan ooit vertoont de mensheid zich vervallen en aangetast, met de erfzonde die is doorgedrongen in alle takken en in de hele boom van ons aardse leven. En wanneer wij de mens bestuderen — zulke onderzoeken en analyses zijn vandaag erg in de mode — ontdekken wij talloze onvolkomenheden, ellenden en complexen; ook edele en verheven elementen, maar steeds vermengd met diepe gebreken. Heiligen en denkers hebben deze gezien en aangeklaagd; de moderne tijd brengt ze nog duidelijker aan het licht.

Maar als wij deze onderzoeksmethode toepassen op Maria, wat concluderen wij dan? Dat het goddelijk voornemen om van de mens het beeld — men zou willen zeggen de foto, de gelijkenis — van God te maken, in Maria volmaakt is verwezenlijkt. Deze eigenschap om God te weerspiegelen is in haar volkomen. Daarom zien wij, wanneer wij naar Onze Lieve Vrouw kijken, de directe weerspiegeling van een maagdelijke, zuivere, onschuldige, onbevlekte, ingeboren en oorspronkelijke schoonheid, die wij in haar werkelijke vorm niet zouden kennen als dit smetteloze Schepsel ons niet was gegeven. Dat is een lofzang die wij met vreugde en voorliefde overwegen op het feest van de Onbevlekte Ontvangenis.

Maar keren wij terug naar de onuitsprekelijke vreugde van Maria Tenhemelopneming. Het Concilie legt nog een ander aspect naar voren: dat van de navolgbaarheid van Onze Lieve Vrouw, van haar gestalte, van haar modelkarakter met betrekking tot de Kerk. Daarbij worden woorden en gedachten samengevat die aan de Kerkvaders zijn ontleend, in het bijzonder aan twee — die de Paus om persoonlijke redenen zeer dierbaar zijn — namelijk de heilige Ambrosius, die Maria typus Ecclesiae noemt, het beeld van de Kerk; en de heilige Augustinus, die met nog duidelijker en krachtiger woorden hetzelfde idee herhaalt.

ONZE LIEVE VROUW, BEELD VAN DE KERK

Waarom is Onze Lieve Vrouw beeld van de Kerk? Allereerst is Maria lid van de Kerk; ook zij is dochter van de Kerk en maakt er deel van uit. Maar tegelijkertijd verenigt zij in zichzelf alle gaven die de Heer aan deze zijn mystieke Bruid, de Kerk, heeft geschonken. Vooral de zojuist genoemde heiligen hebben in Onze Lieve Vrouw de maagdelijkheid gezien verenigd met het moederschap. Zoals de Kerk maagd en moeder is, en christenen voortbrengt door haar mystieke vermogen dat bestaat uit de genade die de Sacramenten schenken, zo heeft Maria, Maagd en Moeder, Christus naar het vlees voortgebracht, waardoor het Woord van God onze broeder is geworden. Bovendien kan de gelijkenis, de relatie tussen Maria en de Kerk, nog verder worden uitgewerkt en in Maria de volkomenheid tonen die door de heiligen, en in het algemeen door de rechtvaardigen, is verworven.

In Maria vinden wij in hoogste volheid de heiligheid waarvan de Kerk geniet: zij is bij uitstek de Koningin, de Spiegel der gerechtigheid, de Morgenster, zij naar wie de hele Kerk zich richt wanneer zij haar uitverkoren roeping wil benadrukken om altijd en overal geheel van Christus te zijn.

Deze werkelijkheid geeft ons niet alleen het recht, maar dringt ons er juist toe om in Maria alle aspecten te zien die haar voor ons tot lerares maken en voor ons navolgbaar, in het bijzonder — zo zegt het Concilie — in geloof, hoop en liefde, de deugden die ons met God verbinden, de theologische deugden. Maria is volmaakt geweest in de band die deze fundamentele deugden tussen God en de zielen tot stand brengen. En wij, wanneer wij naar Onze Lieve Vrouw kijken, worden juist aangespoord en uitgenodigd om te handelen met geloof: Beata quae credidisti — “Zalig gij die geloofd hebt”; om ons volledig toe te vertrouwen aan Christus; om Hem lief te hebben zoals Maria de Heer heeft liefgehad en geprezen: Fecit mihi magna qui potens est — “Grote dingen heeft Hij aan mij gedaan, die machtig is”.

En al die andere menselijke deugden die nederig lijken en gemakkelijker bereikbaar voor onze arme, dwalende stappen op aarde? Ook die vinden wij in Maria. Het Evangelie spreekt er, ondanks zijn eenvoudige en sobere stijl, genoeg over om ons enthousiasme, onze devotie en ons voornemen om Onze Lieve Vrouw na te volgen, vastberaden, vurig en als samengevat in de plechtigheid van vandaag te maken. Wij willen allen volgelingen, leerlingen, kinderen, discipelen zijn van zo’n grote Moeder.

KIJK OP DE MENS: TE OVERWINNEN HINDERNISSEN

Wanneer wij van Onze Lieve Vrouw onze blik op onszelf richten, ontmoeten wij in deze orde van overwegingen een struikelblok, een tegenwerping. Namelijk: de verheven pedagogie van het navolgen vindt over het algemeen geen weerklank bij de moderne mentaliteit. Men wil tegenwoordig niet navolgen. De mens verklaart zich en wil volstaan met zichzelf, vol van zichzelf. Hij is niet bereid aan een ander te vragen hoe hij zich moet uiten en gedragen; hij wil alles wat voorwerp kan zijn van zijn verlangens, uitsluitend uit zichzelf putten. Een uitdrukking — die ook in de politieke wereld veel ingang heeft gevonden en heftige discussies heeft uitgelokt — vat dit verschijnsel samen: de moderne mens viert zijn eigen persoonlijkheid. Hij verklaart zich egocentrisch en wil zich ontwikkelen met al zijn eigen bekwaamheden. Vaak wil hij, met zijn grillen, hartstochten, instincten en ongeoorloofde verlangens, een volheid bereiken die hij uitsluitend uit zichzelf haalt, zonder zich te vormen naar of te spiegelen aan enig voortreffelijk voorbeeld dat zegt: hier is de volmaakte mens, de held, de apostel, de heilige. Integendeel, de mens blijft volharden in de gedachte dat hij genoeg heeft aan zijn eigen krachten en aan de innerlijke drang tot groei die hij in zijn eigen ziel meent te vinden.

Wat moeten wij hierover zeggen? Allereerst moeten wij de realiteit vaststellen: het is niet waar dat de mens tevreden is met zichzelf en geen gevoel, smaak voor of behoefte meer heeft aan navolging. Integendeel — moeten we eraan toevoegen — hij voelt deze behoefte vaak in buitensporige mate. Ongetwijfeld is er in onze tijd een brede propaganda voor de ontplooiing van de persoonlijkheid; maar tegelijkertijd — en wij merken dit helaas bij een groot deel van onze jeugd — bestaat er een kuddementaliteit, een frequente neiging tot navolgen, tot zich vormen naar andermans smaak, tot het achternalopen van degenen die als ‘sterren’ of ‘beroemdheden’ worden uitgeroepen, en tot het zich aanpassen aan voorbeelden die de publiciteit, met instemming van het volk, voorhoudt — en soms in welke bekrompen en onwaardige vormen! — zodat elke wil tot persoonlijke ontplooiing schipbreuk lijdt. Een treurig schouwspel: men zou zich bijna moeten schamen om zich te laten inlaten of instemmen met personen die men nooit bij hun ware naam zou willen noemen, laat staan naar hun beeld gevormd worden. En toch bestaat dit onlogische verschijnsel. De mensen gaan op zoek naar het type, het model, het toonbeeld; naar hem of haar die op de een of andere manier een levensstijl belichaamt.

EEN HOGERE LEERSCHOOL VAN HET LEVEN

Dit bevestigt dat de pedagogie van de Kerk, die een ideaal voorhoudt — en wat voor een verheven ideaal! — geenszins een anachronistische, achterhaalde of ontoereikende leerschool is. Integendeel, zij beantwoordt volledig aan de grenzeloze en altijd levendige verlangens van het moderne hart. Als men de jongeren, ja iedereen, zou vragen: hebben jullie niet het verlangen naar schoonheid, naar grootheid, naar morele waardigheid, naar heldhaftigheid, naar goedheid, naar een juiste en volledige invulling van de definitie van de mens? Dan zou het antwoord luiden: Ja, ja, wij stellen ons deze idealen nog altijd voor, wij willen ze nog altijd. Maar waar zijn zij te vinden? De Kerk stelt, voor al de ontelbare verwachtingen van het menselijk hart, en terwijl zij de strijd en de pijn daarvan goed richting geeft, de uitnodiging om te kijken naar de Moeder, naar Haar die werkelijk de oorspronkelijke en authentieke voorstelling belichaamt van wat de mens is: het beeld van God. Kijk naar Maria — zo luidt de moederlijke oproep — zij is het model van de Kerk en, vol van genade, bevat zij in Zich alles wat de Kerk kan schenken. Wees bewonderaar, wees in staat om, al is het maar met een enkel gevoel of met een goede, zuivere heimwee, dit volmaakt zuivere ideaal van menselijkheid te beschouwen dat Onze Lieve Vrouw is; en om je te verheffen en je tot Haar te wenden met een gebed.

ZIE OP ONS NEER, O MARIA!

Een kleine herinnering. In het middelbare school waar de paus in zijn jeugd naar school ging, was er een binnenplaats en op de grootste muur hadden de leraars, de paters jezuïeten, een beeld van Onze Lieve Vrouw geplaatst met een eenvoudige, volkse, maar uiterst welsprekende inscriptie. Er stond: Maria, ziet van boven neer op haar kinderen.

Welnu, die mooie zin, de erkenning van de blik die Maria op ons laat neerdalen, kan altijd worden aangenomen en, beter nog, worden omgezet in een gewillig antwoord: En wij, van beneden, zien op U, o Maria!

Het oog gericht houden op de Heilige Maagd is werkelijk een troostvolle, richtinggevende daad; en deze bevestigt in onze ziel de zojuist in herinnering gebrachte les: het geloof, de hoop, de liefde en de andere deugden. Zo richt deze ons leven, voorbij de grenzen van het aardse bestaan, op wat zich aan de andere kant van de grenzen van de tegenwoordige tijd en na het voorbijgaande en vluchtige menselijke toneel zal bevinden. Maria, bijzonder op dit prachtige feest, leidt ons naar die eeuwige toekomst; zij doet ons ernaar verlangen en ernaar uitzien; zij geeft ons de hoop, de zekerheid en het verlangen ernaar. Gesteund door zo’n schitterende werkelijkheid, zullen wij met onuitsprekelijke vreugde weten dat onze nederige en moeizame aardse pelgrimstocht, verlicht door Maria, verandert in de zekere weg - iter para tutum - naar het Paradijs.