Algemeen Statuut van het Romeins Missaal

-

Om het paasmaal te vieren met zijn leerlingen, waarbij Christus de Heer het offer van zijn Lichaam en Bloed instelde, gaf Hij de opdracht het grote gastenverblijf met rustbedden (Lc. 22, 12)[b:Lc. 22, 12] in gereedheid te brengen. De Kerk heeft die opdracht altijd beschouwd als ook tot haar gericht, wanneer zij beschikkingen trof ten aanzien van personen, plaatsen, riten en teksten in verband met de viering van de allerheiligste eucharistie. Zo zijn ook de thans krachtens de wil van het Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie[d:4] voorgeschreven normen, alsmede het nieuwe missaal, dat voortaan door de Kerk van de Romeinse ritus bij de viering van de mis zal worden gebruikt, een nieuw bewijs van deze zorg van de Kerk, van haar geloof en haar onveranderde liefde tot het hoogverheven eucharistisch mysterie. En ondanks de invoering van bepaalde vernieuwingen, getuigen zij van haar ononderbroken en samenhangende traditie.

Het offerkarakter van de mis, dat door het Concilie van Trente[d:21] in overeenstemming met de gehele traditie van de Kerk plechtig is bevestigd, Sessio XXII - Doctrina de sanctissimo Missae sacrificio[[694]] is opnieuw afgekondigd door het Tweede Vaticaans Concilie, dat deze betekenisvolle woorden over de mis heeft uitgesproken: 'Onze Heiland heeft tijdens het Laatste Avondmaal het eucharistisch offer van zijn Lichaam en Bloed ingesteld om het kruisoffer door de eeuwen heen te laten voortduren tot aan zijn wederkomst en om zo aan zijn geliefde bruid, de Kerk, een gedachtenis viering van zijn dood en verrijzenis toe te vertrouwen'. Sacrosanctum Concilium, 47[[570|47]] vgl: Lumen Gentium, 3,28[[[617|3.28]]] vgl: Presbyterorum Ordinis, 2,4,5[[[704|2.4.5]]]

Wat zo door het Concilie wordt geleerd, wordt voortdurend in de misformulieren verwoord. Immers, op gepaste en nauwkeurige wijze wordt in de eucharistische gebeden de leer verklaard die beknopt wordt uitgedrukt in deze passage die reeds opvalt in een oud Sacramentarium, doorgaans het Leonianum genoemd: 'Telkens als de gedachtenis van dit offer wordt gevierd, wordt het werk van onze verlossing voltrokken'. In de eucharistische gebeden richt de priester zich immers bij de anamnese, ook in naam van heel het volk, tot God, brengt Hem dank en biedt het offer aan, zo levend en heilig, de offergave namelijk van de Kerk en het slachtoffer, waardoor God zelf verzoend wilde worden. Tevens bidt hij dat het Lichaam en Bloed van Christus een offer mogen zijn dat aanvaardbaar is voor de Vader en tot heil strekt van heel de wereld.'

Aldus beantwoordt in het nieuwe missaal de regel van het gebed van de Kerk (lex orandi) aan de bestendige regel van het geloof (lex credendi). Daarin worden wij namelijk erop gewezen dat het kruisoffer en de sacramentele vernieuwing ervan in de mis één en hetzelfde zijn, al verschilt de wijze van aanbieding. Bij het Laatste Avondmaal heeft Christus de Heer deze vernieuwing ingesteld en aan de apostelen de opdracht gegeven dit te doen ter gedachtenis aan Hem. Zo is de mis bijgevolg tegelijkertijd een offer van lof, dankzegging, verzoening en voldoening.

Ook wordt in de viering van de Mis het wonderbaar mysterie verkondigd van de werkelijke tegenwoordigheid van de Heer onder de eucharistische gedaanten, welk mysterie door het Tweede Vaticaans Concilie[d:4] Sacrosanctum Concilium, 7,47[[570|7.47]] Presbyterorum Ordinis, 5,18[[704|5.18]] en andere documenten van het kerkelijk leergezag in dezelfde zin en met dezelfde inhoud is bevestigd waarmee het door het Concilie van Trente te geloven was voorgehouden; dit gebeurt niet alleen door de woorden zelf van de consecratie, op grond waarvan Christus door de transsubstantiatie tegenwoordig wordt gesteld, maar ook door het bewustzijn en de betuiging van de hoogste eerbied en aanbidding die in de eucharistische liturgie plaatsvindt. Daarom ook wordt het christenvolk aangespoord om op Witte Donderdag van de Goede Week bij de viering van het Avondmaal van de Heer en op het hoogfeest van het allerheiligst Sacrament van het Lichaam en Bloed van Christus (Sacramentsdag) dit wonderbaar sacrament op bijzondere wijze door aanbidding te eren.

De aard nu van het ambtelijk priesterschap, dat eigen is aan de bisschop en de priester die in de persoon van Christus het offer aanbieden en de samenkomst van het heilig volk voorzitten, blijkt duidelijk uit het feit dat, binnen de vorm van de ritus zelf, de priester de voornaamste plaats en taak heeft. De verschillende aspecten van deze taak worden vermeld en duidelijk en uitvoerig uiteengezet in de dankzegging (prefatie) van de Chrismamis[d:291] op donderdag in de Goede Week. Op die dag wordt namelijk de instelling van het priesterschap herdacht. In die dankzegging wordt immers belicht dat de priesterlijke macht door handoplegging wordt medegedeeld en - na de vermelding van de afzonderlijke taken - wordt deze macht beschreven als de voortzetting van de macht van Christus, de Hogepriester van het Nieuwe Verbond.

Door deze aard van het ambtelijk priesterschap wordt echter nog een ander zeer belangrijk punt belicht, nl. het koninklijke priesterschap van de gelovigen, van wie het geestelijk offer wordt voltrokken door het dienstambt van de bisschop en de priesters in vereniging met het offer van Christus, de enige Middelaar, vgl: Presbyterorum Ordinis, 2[[[704|2]]] De viering van de eucharistie is immers een handeling van de universele Kerk; daarbij doet eenieder alleen en geheel datgene wat hem toekomt overeenkomstig zijn plaats binnen het Godsvolk. Dit heeft tot gevolg dat aan bepaalde aspecten van de viering waaraan in de loop der eeuwen soms minder zorg is besteed, thans meer aandacht wordt geschonken. Dit volk is immers het volk van God, dat Hij zich door Christus' Bloed heeft verworven en dat door de Heer is bijeengebracht; een volk dat gevoed met zijn woord ertoe is geroepen om de gebeden van heel de mensenfamilie voor God te brengen, een volk dat in Christus dank brengt voor het heilsmysterie door zijn offer aan te bieden, een volk tenslotte dat door de gemeenschap met het Lichaam en Bloed van Christus in eenheid samengroeit. Hoewel dit volk door zijn oorsprong heilig is, groeit het toch voortdurend in heiligheid door zijn bewuste, actieve en vruchtbare deelname aan het eucharistisch mysterie. vgl: Sacrosanctum Concilium, 11[[[570|11]]]

Toen het Tweede Vaticaans Concilie[d:4] de voorschriften afkondigde voor het vaststellen van de ordening van de mis, heeft het o.m. bepaald dat sommige riten zouden worden hersteld 'overeenkomstig de voormalige norm van de heilige Vaders'." Het Concilie heeft dezelfde woorden gebruikt als de heilige Pius V in zijn Apostolische Constitutie 'Quo Primum[442]' waarmee in het jaar 1570 het missaal van Trente werd gepromulgeerd. Uit deze woordelijke overeenkomst kan men opmaken hoezeer beide Romeinse missalen ondanks een tijdsverschil van vier eeuwen één en dezelfde traditie omvatten. Als men nu nauwkeurig de bestanddelen van deze traditie beziet, begrijpt men tevens hoe voortreffelijk en gelukkig het eerste door het tweede vervolmaakt wordt.

In de zeer moeilijke tijden waarin het katholieke geloof inzake het offerkarakter van de mis, het ambtelijk priesterschap en de werkelijke en blijvende tegenwoordigheid van Christus onder de eucharistische gedaanten bestreden werd, was het de eerste zorg van de heilige Pius V om de vrij recente traditie, die ten onrechte was aangevallen, te handhaven met invoering van slechts zeer geringe wijzigingen in de heilige ritus. Inderdaad verschilt het missaal van 1570 zeer weinig van het oudste gedrukte missaal van 1474, dat op zijn beurt een trouwe weergave is van het missaal uit de tijd van paus Innocentius III. Daarbij komt dat de handschriften van de Vaticaanse Bibliotheek, ook al hebben zij aanleiding gegeven tot enkele tekstverbeteringen, toch niet de mogelijkheid hebben geboden om bij dit onderzoek van 'oude en beproefde schrijvers' meer te vinden dan in de liturgische commentaren van de middeleeuwen.

Thans echter is bovengenoemde 'norm van de heilige Vaders', welke men bij de verbetering van het missaal ten tijde van de heilige Pius V volgde, veel omvangrijker gebleken ten gevolge van ontelbare wetenschappelijke publicaties. Nadat immers in het jaar 1571 het zogenaamde Sacramentarium Gregorianum als eerste uitgegeven was, zijn de oude Romeinse en Ambrosiaanse sacramentaria herhaaldelijk in kritische uitgave verspreid, evenals de oudste Spaanse en Gallicaanse liturgische boeken. Daardoor zijn verscheidene gebeden van niet geringe geestelijke betekenis, die tot dan toe onbekend waren, aan het licht gebracht. Eveneens kent men thans tradities van de eerste eeuwen, voordat de oosterse en westerse riten een vaste vorm kregen, des te beter, doordat zoveel liturgische documenten zijn teruggevonden. Bovendien heeft de voortgezette bestudering van de heilige Vaders de theologie over het mysterie van de eucharistie ten zeerste verhelderd door de leer van de voortreffelijke Vaders uit de christelijke oudheid, zoals de heilige Ireneüs, de heilige Ambrosius, de heilige Cyrillus van Jeruzalem en de heilige Johannes Chrysostomus.

Daarom vereist de 'norm van de heilige Vaders' niet alleen dat gehandhaafd blijft wat onze onmiddellijke voorvaderen hebben overgeleverd, maar ook dat men tot een beter begrip en dieper inzicht komt van het gehele verleden van de Kerk en van de universele wijzen waarop haar ene geloof zich heeft uitgedrukt in de onderling zo verschillende cultuurvormen van mensen en staten, zoals die van kracht waren in de Semitische, Griekse en Latijnse gebieden. Een dergelijk uitgebreider overzicht laat ons zien hoe de heilige Geest het volk Gods een wonderbaarlijke trouw schenkt om het geloofsgoed (depositum fidei) onveranderlijk te bewaren, ook al bestaat er een grote verscheidenheid in gebeden en riten.

Terwijl het nieuwe missaal getuigenis aflegt van de gebedsregel (lex orandi) van de Romeinse Kerk en zorgvuldig het geloofsgoed (depositum fidei) bewaart dat door de recentere concilies is overgeleverd, betekent het op zijn beurt dan ook een belangrijke stap in de liturgische traditie.

Toen immers de Vaders van het Tweede Vaticaans Concilie[d:4] de dogmatische uitspraken van het Concilie van Trente[d:21] herhaalden, spraken zij in een volkomen andere tijd; daarom konden zij op pastoraal gebied voorstellen en adviezen formuleren, die men vier eeuwen eerder zelfs niet had kunnen voorzien.

Het Concilie van Trente[d:21] had reeds het grote catechetisch nut erkend dat in de viering van de Mis ligt opgesloten; het kon er echter niet alle conclusies uit trekken voor de praktijk van het leven. In feite werd door velen gevraagd dat men de volkstaal zou mogen gebruiken bij de viering van het eucharistisch offer. In antwoord op dit verzoek meende het Concilie, rekening houdend met de omstandigheden van die tijd, dat het zijn plicht was opnieuw de overgeleverde leer van de Kerk te onderstrepen: namelijk dat het eucharistisch offer in de eerste plaats een handeling van Christus zelf is, waarvan de eigen uitwerking bijgevolg niet afhankelijk is van de wijze waarop de gelovigen hieraan deelnemen. Daarom is in de volgende besliste en tegelijk gematigde bewoordingen verklaard: 'Hoewel de Mis een belangrijk onderricht voor het gelovige volk bevat, leek het de Vaders toch niet dienstig dat ze overal in de volkstaal zou worden gevierd'. Sessio XXII - Doctrina de sanctissimo Missae sacrificio, 12[[694|12]] Daarbij verklaarde het Concilie dat diegene te veroordelen is, die zou menen dat 'de ritus van de Kerk van Rome om een deel van de canon en de consecratiewoorden met gedempte stem uit te spreken te verwerpen is, of dat de Mis slechts in de volkstaal gevierd moest worden'. Sessio XXII - Doctrina de sanctissimo Missae sacrificio, 22[[694|22]] Terwijl het Concilie van Trente[d:21] enerzijds het gebruik van de volkstaal in de Mis verbood, beval het anderzijds de zielzorgers niettemin een aangepaste catechese daarvoor in de plaats te stellen: 'Opdat zij die tot Christus' schapen behoren, geen honger lijden ... geeft de heilige Synode aan de herders en elke zielzorger de opdracht om vaak tijdens de viering van de mis, zelf of door anderen, de gelezen teksten van de Mis uit te leggen en onder andere vooral op zon- en feestdagen het mysterie van dit allerheiligst offer enigszins te verklaren'. Sessio XXII - Doctrina de sanctissimo Missae sacrificio, 12[[694|12]]

Het Tweede Vaticaans Concilie[d:4], bijeengekomen om de Kerk beter te doen beantwoorden aan de eisen van haar apostolische taak juist in de huidige tijdsomstandigheden, heeft - evenals het Concilie van Trente - het didactisch en pastoraal karakter van de heilige liturgie grondig begrepen. vgl: Sacrosanctum Concilium, 33[[[570|33]]] En al ontkent geen enkele katholiek de wettigheid en werkzaamheid van een heilige ritus die in de Latijnse taal wordt gevierd, toch heeft het Concilie ook willen toegeven: 'Volstrekt niet zelden zal het gebruik van de volkstaal heel nuttig kunnen zijn voor het volk'; en heeft het verlof gegeven deze te gebruiken. vgl: Sacrosanctum Concilium, 36[[[570|36]]] De geestdrift waarmee dit besluit overal is ontvangen, heeft zeer zeker tot gevolg gehad dat onder leiding van de bisschoppen en van de Heilige Stoel zelf het is toegestaan om alle liturgische vieringen waaraan het volk deelneemt, in de volkstaal te laten geschieden tot beter begrip van het mysterie dat wordt gevierd.

Omdat echter het gebruik van de volkstaal in de heilige liturgie een middel is - maar wel een belangrijk middel - om de catechese van het mysterie dat in de viering vervat ligt, duidelijker tot uitdrukking te brengen, heeft het Tweede Vaticaans Concilie[d:4] er ook toe aangespoord enige voorschriften van Trente[d:21], waaraan niet overal gehoor was gegeven, in praktijk te brengen, zoals de homilie op zon- en feestdagen vgl: Sacrosanctum Concilium, 52[[[570|52]]] en de mogelijkheid om tussen de heilige riten zelf sommige "monitiones" (d.w.z. korte inleidingen, resp. aansporingen of aanwijzingen) in te lassen. vgl: 3[[[570|35]]]

Vooral heeft het Tweede Vaticaans Concilie[d:4] als voorstander van de 'meer volmaakte deelname aan de Mis, waarbij de gelovigen na de communie van de priester het Lichaam des Heren uit hetzelfde offer ontvangen', vgl: Sacrosanctum Concilium, 55[[[570|55]]] ertoe aangespoord dat een ander verlangen van de Vaders van Trente[d:21] zou vervuld worden, nl. dat ter verwezenlijking van een meer volledige deelname aan de heilige eucharistie 'de aanwezige gelovigen niet alleen in iedere Mis door een geestelijk verlangen communiceren, maar ook door het sacramenteel ontvangen van de Eucharistie'. vgl: Sessio XXII - Doctrina de sanctissimo Missae sacrificio, 10[[[694|10]]]

Gedreven door dezelfde geest en pastorale ijver heeft het Tweede Vaticaans Concilie[d:4] op nieuwe wijze de bepaling van Trente[d:21] over de Communie onder beide gedaanten overwogen. Immers, aangezien thans allerminst wordt getwijfeld aan de beginselen van de leer over de volledige werking van de Communie als men de Eucharistie slechts onder de gedaante van brood ontvangt, heeft het inmiddels de Communie onder beide gedaanten in bepaalde gevallen toegestaan, omdat namelijk door de duidelijkere vorm van het sacramentele teken een bijzonder gunstige mogelijkheid geboden wordt voor een beter begrip van het mysterie waaraan de gelovigen deelnemen. vgl: Sacrosanctum Concilium, 55[[[570|55]]]

Op deze wijze blijft de Kerk trouw aan haar opdracht als leermeesteres van de waarheid, bewaart zij 'het oude', d.W.Z. de schat (depositum) van de traditie, en kwijt zij zich tevens van haar taak om 'het nieuwe' te onderzoeken en verstandig te gebruiken (Mt. 13, 52)[[b:Mt. 13, 52]].

Een bepaald gedeelte van het nieuwe missaal bevat namelijk gebeden van de Kerk die duidelijker afgestemd zijn op de noden van onze tijd; hiertoe behoren vooral de rituele missen en de missen voor verschillende noden, waarin traditie en vernieuwing op gelukkige wijze samengaan. Aldus zijn vele teksten uit de oudste traditie van de Kerk, die bekend is uit de verschillende uitgaven van het Romeins missaal, onveranderd bewaard gebleven, andere teksten daarentegen zijn aangepast aan de huidige eisen en omstandigheden, of (zoals de gebeden voor de Kerk, voor de leken, voor de heiliging van de menselijke arbeid, voor de gemeenschap van alle volkeren en voor sommige eigentijdse noden) geheel opnieuw samengesteld met gebruikmaking van gedachten en vaak ook van uitdrukkingen, ontleend aan de jongste conciliaire documenten.

Voorts leek het bij het gebruik van teksten uit de oudste traditie geen aanslag op die eerbiedwaardige schat, als met het oog op genoemde beoordeling van de huidige wereldsituatie sommige teksten zo werden gewijzigd dat hun woordgebruik beter overeenkomt met de taal van de hedendaagse theologie en werkelijk de tegenwoordige stand weergeeft van de kerkelijke leer. Daarom zijn enkele uitdrukkingen die betrekking hebben op de waardering en het gebruik van de aardse goederen, veranderd, evenals sommige gezegden die getuigden van een vorm van uitwendige boetvaardigheid die eigen was aan de Kerk van andere tijden.

Zo zijn tenslotte de liturgische normen van het Concilie van Trente[d:21] op verschillende plaatsen aangevuld en vervolmaakt door de normen van het Tweede Vaticaans Concilie[d:4], dat de pogingen ten uitvoer heeft gebracht om de gelovigen dichter bij de heilige liturgie te brengen, zoals die gedurende vier eeuwen maar vooral in de laatste tijd, en wel het meest door de heilige Pius X en zijn opvolgers zijn ondernomen ter bevordering van de belangstelling voor de liturgie.

De viering van de mis, als handeling van Christus en van het hiërarchisch geordende volk van God, is het middelpunt van heel het christelijk leven, zowel voor de universele als voor de plaatselijke Kerk, alsook de gelovigen afzonderlijk. vgl: Sacrosanctum Concilium, 11[[[570|11]]] vgl: Presbyterorum Ordinis, 2,5,6[[[704|2.5.6]]] vgl: Christus Dominus, 30[[[646|30]]] vgl: Unitatis Redintegratio, 15[[[618|15]]] vgl: Eucharisticum Mysterium, 3,6[[[1560|3.6]]] In de Mis ligt immers het hoogtepunt én van de handeling waardoor God in Christus de wereld heiligt én ook van de eredienst die de mensen aan de Vader brengen door Hem te aanbidden door Christus, de Zoon van God in de Heilige Geest. vgl: Sacrosanctum Concilium, 10[[[570|10]]] Bovendien worden in de Mis de mysteries van de verlossing zó gevierd in de loop van een jaar dat zij op een of andere wijze tegenwoordig worden gesteld. vgl: Sacrosanctum Concilium, 102[[[570|102]]] Alle andere gewijde handelingen en alle werken van het christelijk leven hangen ermee samen, komen eruit voort en zijn erop gericht. vgl: Sacrosanctum Concilium, 10[[[570|10]]] vgl: Presbyterorum Ordinis, 5[[[704|5]]]

Het is bijgevolg van het hoogste belang dat de viering van de Mis of van de maaltijd des Heren zodanig wordt geregeld dat de gewijde bedienaren en de gelovigen, die overeenkomstig hun functie daaraan deelnemen, meer ten volle die vruchten ervan plukken vgl: Sacrosanctum Concilium, 14,19,26,28,30[[[570|14.19.26.28.30]]] welke Christus de Heer voor ons bestemd heeft, toen Hij het eucharistisch offer van zijn Lichaam en Bloed instelde en dit als een gedachtenis viering van zijn passie en verrijzenis toevertrouwde aan zijn beminde bruid, de Kerk. vgl: Sacrosanctum Concilium, 47[[[570|47]]]

Dit wordt het beste bereikt als, met inachtneming van de aard en de verschillende omstandigheden van elke liturgische samenkomst, de gehele viering zo is geregeld dat zij leidt tot die bewuste, actieve en volledige deelname van de gelovigen - namelijk met lichaam en ziel, en in vurig geloof, hoop en liefde - welke door de Kerk wordt verlangd en welke wordt gevraagd door de aard van de viering zelf, en welke het recht en de plicht is van het christenvolk krachtens het doopsel. vgl: Sacrosanctum Concilium, 14[[[570|14]]]

Ook wanneer het voorkomt dat de aanwezigheid van de gelovigen en de actieve deelname, waardoor het kerkelijk karakter van de viering duidelijker wordt uitgedrukt, vgl: Sacrosanctum Concilium, 41[[[570|41]]] ontbreken, behoudt de eucharistieviering toch steeds haar eigen werkzaamheid en waardigheid, omdat ze een handeling is van Christus en de Kerk, waarin de priester zijn voornaamste taak vervult en altijd handelt voor het heil van het volk. Hem wordt dan ook aanbevolen om naar vermogen het eucharistisch offer ook dagelijks te vieren. vgl: Presbyterorum Ordinis, 13[[[704|13]]] vgl: Codex Iuris Canonici, 904[[[30|904]]]

Omdat de eucharistieviering, evenals de gehele liturgie, zich echter via zichtbare tekenen voltrekt waardoor het geloof gevoed, gesterkt en tot uitdrukking wordt gebracht, vgl: Sacrosanctum Concilium, 59[[[570|59]]] moet men er vooral zorg voor dragen dat die vormen en elementen welke door de Kerk zijn voorgesteld, gekozen en gebruikt worden, welke, gezien de omstandigheden van persoon en plaats, de actieve en volledige deelname beter bevorderen en van groter geestelijk nut zijn voor de gelovigen.

Dit statuut heeft tot doel zowel algemene richtlijnen te geven voor een goed verloop van de eucharistieviering als de regels toe te lichten die gelden voor de verschillende vormen van viering. Wat betreft bijzondere...Wat betreft bijzondere misvieringen dient onderhouden te worden wat bepaald is: vgl. voor missen in bijzondere groepen: H. Congr. voor de goddelijke Eredienst, Instr. Actio pastoralis, d.d. 15 mei 1969, A.A.S. 61 (1969), blz. 806-811; voor missen met kinderen: Directorium voor missen met kinderen, d.d. 1 november 1973. A.A.S. 66(1974), blz. 30- 46; voor het samengaan van de Mis met een van de gebedsgetijden: Algemene inleiding op het getijdengebed, nrs. 93-98; voor het samengaan van enkele zegeningen en de kroning van een beeltenis van de heilige maagd Maria met de Mis: Romeins rituaal, De Benedictionibus editio typica 1984 Praenotanda, nr. 28: Orde van dienst voor de kroning van een beeltenis van de heilige maagd Maria, editia typica 1981 nrs, 10 en 14.

In de particuliere Kerk is de viering van de Eucharistie van het grootste belang.

De diocesane bisschop als de eerste bedienaar van Gods mysteries in de particuliere Kerk die hem is toevertrouwd, is immers de leider, bevorderaar en behoeder van geheel het liturgisch leven. vgl: Christus Dominus, 15[[[646|15]]] vgl: Sacrosanctum Concilium, 41[[[570|41]]] In de vieringen die hij voorzit, vooral echter in de eucharistieviering die door hem wordt geleid met deelname van het presbyterium, de diakens en het volk, wordt het mysterie van de Kerk zichtbaar gemaakt. Daarom moeten dergelijke plechtigheden van de Mis een voorbeeld zijn voor geheel het bisdom.

Het is daarom zijn taak erop te letten dat de priesters, diakens en lekengelovigen de werkelijke betekenis van de riten en liturgische teksten steeds dieper verstaan en zo komen tot een actieve en vruchtbare viering van de Eucharistie. Hij zal er om diezelfde reden zorg voor dragen dat de waardigheid van de vieringen zelf wordt vergroot; om dit te bevorderen zal de schoonheid van de gewijde plaats, van de muziek en de kunst het meest een bijdrage leveren.

Om bovendien de viering des te beter te laten beantwoorden aan de voorschriften en de geest van de heilige liturgie en zijn pastorale werkzaamheid te vergroten, worden er in dit Algemeen Statuut en in de ordening van de Mis enige toepassingen en aanpassingen aangegeven.

Deze aanpassingen bestaan voor het grootste gedeelte in de keuze van sommige riten of teksten, dat wil zeggen: van gezangen, lezingen, gebeden, monitiones (korte inleidingen, aansporingen of aanwijzingen) en gebaren, om ze meer te laten beantwoorden aan de noden, voorbereiding en aard van de deelnemers; deze aanpassingen worden toevertrouwd aan de priester die celebreert. De priester dient echter voor ogen te houden dat hij dienaar is van de heilige liturgie en dat het hem niet is toegestaan in de viering van de Mis zelfstandig iets toe te voegen, weg te laten of te veranderen. vgl: Sacrosanctum Concilium, 22[[[570|22]]]

Bovendien worden in het missaal ter plaatse enige aanpassingen aangeduid, die volgens de Constitutie over de heilige liturgie respectievelijk toekomen of aan de diocesane bisschop of aan de bisschoppenconferentie vgl: Sacrosanctum Concilium, 38,40[[[570|38.40]]] vgl: Supra[[[1209]]] 387-393[[1798|387-393]].

Wat betreft de verscheidenheid en verdergaande aanpassingen die betrekking hebben op de tradities en de aard van volkeren en streken, en die naar de geest van artikel 40 van de Constitutie over de heilige liturgie[570|40] naar gelang het nut of de noodzaak ingevoerd dienen te worden, dient datgene in acht genomen te worden wat wordt uiteengezet in de instructie "De Romeinse liturgie en de inculturatie[1678]" en in wat hierna volgt. 395-399[[1798|395-399]]

In de Mis of de maaltijd des Heren wordt het volk van God tot een eenheid samengeroepen onder voorzitterschap van de priester, die de persoon van Christus vertegenwoordigt, om de gedachtenis van de Heer of het eucharistisch offer te vieren. vgl: Presbyterorum Ordinis, 5[[[704|5]]] vgl: Sacrosanctum Concilium, 33[[[570|33]]] Daarom geldt de belofte van Christus: 'Waar er twee of drie verzameld zijn in mijn naam, daar ben Ik in hun midden' (Mt. 18, 20)[b:Mt. 18, 20] heel bijzonder voor zo'n plaatselijke bijeenkomst van de heilige Kerk. In de viering van de Mis, waarin het kruisoffer wordt voortgezet, vgl: Sessio XXII - Doctrina de sanctissimo Missae sacrificio, 3[[[694|3]]] vgl: Solemni hac liturgia - Credo van het Volk van God, 29[[[763|29]]] is Christus immers werkelijk tegenwoordig in de samenkomst zelf die in zijn Naam verzameld is, in de persoon van de bedienaar, in zijn woord en vooral substantieel en voortdurend onder de eucharistische gedaanten. vgl: Sacrosanctum Concilium, 7[[[570|7]]] vgl: Mysterium Fidei, 39[[[392|39]]] vgl: Eucharisticum Mysterium, 9[[[1560|9]]]

De Mis bestaat in zekere zin uit twee delen, nl. de liturgie van het Woord en de eucharistische liturgie, die zó nauw met elkaar verbonden zijn dat ze één daad van eredienst uitmaken. vgl: Sacrosanctum Concilium, 56[[[570|56]]] vgl: Eucharisticum Mysterium, 9[[[1560|9]]] In de Mis wordt immers de tafel bereid zowel van het woord van God als van het Lichaam van Christus, en daaraan worden de gelovigen onderricht en gevoed. vgl: Sacrosanctum Concilium, 48,51[[[570|48.51]]] vgl: Dei Verbum, 21[[[576|21]]] vgl: Presbyterorum Ordinis, 4[[[704|4]]] Enkele riten openen en besluiten de viering.

Wanneer in de Kerk de Heilige Schrift gelezen wordt, spreekt God zelf tot zijn volk en verkondigt Christus, die aanwezig is in zijn Woord, het Evangelie.

Daarom moeten allen met eerbied luisteren naar de lezingen van het woord Gods, die in de liturgie een element van het grootste belang vormen. Hoewel het goddelijk woord in de lezingen van de heilige Schrift tot alle mensen van iedere tijd gericht wordt en voor hen verstaanbaar is, wordt het volledigere begrip en de werkzaamheid ervan toch bevorderd door de levende uitleg, d.w.z. door de homilie die immers ook een deel is van de liturgische handeling. vgl: Sacrosanctum Concilium, 7,33,52[[[570|7.33.52]]]

Onder datgene wat de priester toekomt, neemt het eucharistisch gebed dat het hoogtepunt is van de gehele viering, de eerste plaats in. Daarna komen de gebeden: het collectagebed, het gebed over de gaven en het gebed na de communie. Deze gebeden worden door de priester, die in de persoon van Christus aan het hoofd staat van de samenkomst, tot God gericht in naam van heel het heilig volk en van alle omstanders. vgl: Sacrosanctum Concilium, 33[[[570|33]]] Daarom worden ze terecht 'presidentiële' gebeden genoemd.

Aan de priester, die de taak vervult van voorzitter van de vergaderde samenkomst, komt het eveneens toe enkele monitiones (korte inleidingen, aansporingen of aanwijzingen), die in de ritus zelf voorzien zijn, uit te spreken. Waar het door de rubrieken wordt bepaald, is het de celebrant toegestaan deze enigszins aan te passen, zodat zij beantwoorden aan het bevattingsvermogen van de deelnemers; de priester dient er echter voor te zorgen dat hij altijd de betekenis bewaart van de monitio die in het missaal wordt voorgesteld, en haar met enkele woorden tot uitdrukking brengt. Bij de voorzitterstaak van de priester hoort ook het leiding geven bij de liturgie van het woord van God en het geven van de slotzegen. Bovendien kan hij de gelovigen in zeer korte bewoordingen inleiden in de Mis van de dag na de begroeting aan het begin en voor de boete-akt, in de liturgie van het Woord vóór de lezingen, in het eucharistisch gebed vóór de prefatie - maar nooit tijdens het gebed zelf - , en ook de gehele heilige viering besluiten vóór de wegzending.

De aard van de 'presidentiële' gedeelten vereist dat ze duidelijk en luid worden uitgesproken en door allen met aandacht worden aanhoord. vgl: Musicam Sacram, 14[[[1564|14]]] Wanneer de priester ze uitspreekt, mogen er daarom geen andere gebeden of gezangen plaats hebben en dienen orgel of andere muziekinstrumenten te zwijgen.

De priester spreekt de gebeden immers uit als voorzitter in naam van de Kerk en van de verzamelde gemeenschap, maar soms ook enkel uit eigen naam, om zijn dienstwerk met grotere innerlijke aandacht en godsvrucht te vervullen. Deze gebeden, die worden voorgesteld vóór de lezing van het Evangelie, bij het bereiden van de gaven evenals vóór en na de Communie van de priester, worden in stilte gezegd.

Omdat de viering van de Mis van nature een gemeenschapskarakter heeft, vgl: Sacrosanctum Concilium, 26-27[[[570|26-27]]] vgl: d[[[1560|3]]] zijn de dialogen tussen de priester en de verzamelde gelovigen evenals de acclamaties van groot belang; vgl: Sacrosanctum Concilium, 30[[[570|30]]] want dit zijn niet alleen uiterlijke tekenen van een gemeenschappelijke viering, maar ze bevorderen en bewerken ook de onderlinge gemeenschapsband (communio) van priester en volk.

De acclamaties en de antwoorden van de gelovigen op de begroetingen en de gebeden van de priester zijn een wijze van actieve deelname, die bij iedere vorm van de Mis door de verzamelde gelovigen verwezenlijkt moet worden, opdat het handelen van heel de gemeenschap duidelijk tot uiting komt en bevorderd wordt. vgl: a[[[1564|16]]]

Andere delen die zeer nuttig zijn om de actieve deelname van de gelovigen tot uitdrukking te brengen en te bevorderen, en die voor heel de samengeroepen vergadering zijn bestemd, zijn vooral de boete-akt, de geloofsbelijdenis, het universele gebed (de voorbede) en het gebed des Heren.

Tenslotte wat de andere formules betreft:

1. zijn er enkele die een ritus of handeling op zichzelf vormen, zoals de hymne Eer aan God in den hoge (Gloria), de antwoordpsalm, het Alleluia en het vers voor het Evangelie, het Heilig, heilig, heilig (Sanctus), de acclamatie van de anamnese en het gezang na de Communie;
2. begeleiden andere een ritus, zoals het gezang bij de intrede, bij de offerande, bij het breken van het brood (Lam Gods / Agnus Dei) en bij de Communie.

Met betrekking tot de teksten die duidelijk en luid uitgesproken moeten worden ofwel door de priester of de diaken, ofwel door de lector ofwel door allen, moet de toon beantwoorden aan de aard van die tekst - naar gelang deze een lezing is, een gebed, een korte aansporing (admonitio), een acclamatie of een gezang - alsmede aan de vorm van de viering en de plechtigheid van de samenkomst. Men moet bovendien rekening houden met het karakter van de verschillende talen en met de volksaard.

In de hier volgende rubrieken en normen moeten dan ook de woorden 'zeggen' of 'uitspreken' zo verstaan worden dat zij gelden zowel voor het zingen als voor het reciteren, met inachtneming van de hierboven gegeven beginselen.

Door de Apostel worden de christengelovigen die zich verenigen in de samenkomst om de komst van hun Heer af te wachten, aangespoord om samen psalmen, hymnen en liederen, ingegeven door de Geest, te zingen (Kol. 3, 16)[[b:Kol. 3, 16]]. De zang is immers een teken van de verheffing van het hart (Hand. 2, 46)[[b:Hand. 2, 46]]. Daarom zegt de heilige Augustinus terecht dat 'zingen eigen is aan wie liefheeft', 336, I, PL 38, 1472[[880]] en zeer oud is het gezegde: 'Wie goed zingt, bidt dubbel'.

Groot belang moet dan ook worden gehecht aan het gebruik om te zingen in de viering van de Mis overeenkomstig de volksaard en de mogelijkheden van iedere liturgische samenkomst. Ofschoon het niet altijd nodig is, bijv. tijdens missen op weekdagen, alle teksten te zingen die eigenlijk bestemd zijn om gezongen te worden, dient er absoluut voor gezorgd te worden dat de zang van de bedienaren en het volk niet ontbreekt in vieringen die plaatsvinden op zondagen en verplichte feestdagen.

Bij het uitkiezen echter van de gedeelten die inderdaad gezongen worden, dient men de voorkeur te geven aan delen die van groter belang zijn, vooral die welke door de priester of de diaken of de lector gezongen moeten worden en waarop het volk antwoordt, of die welke gezongen moeten worden door priester en volk samen. vgl: Musicam Sacram, 7[[[1564|7]]]

Waar geen bijzondere factoren het anders vereisen, komt de voornaamste plaats toe aan de Gregoriaanse zang als eigen aan de Romeinse liturgie. Andere soorten van gewijde muziek, vooral de polyfonie, worden geenszins uitgesloten, als zij maar beantwoorden aan de geest van de liturgische handeling en de deelname van alle gelovigen bevorderen. vgl: Sacrosanctum Concilium, 116,30[[[570|116.30]]]

Omdat heden ten dage steeds vaker de gelovigen van verschillende naties bijeenkomen, is het wenselijk dat de gelovigen althans enkele gedeelten van het gewone van de Mis (ordinarium missae), maar vooral het symbolum van het geloof en het gebed des Heren, gezamenlijk op een vrij gemakkelijke melodie in het Latijn kunnen zingen. vgl: Sacrosanctum Concilium, 54[[[570|54]]] vgl: Inter Oecumenici, 59[[[2709|59]]] vgl: Musicam Sacram, 47[[[1564|47]]]

De gebaren en lichaamshoudingen zowel van de priester, de diaken en de bedienaren, als van het volk moeten zich daarop richten dat geheel de viering uitblinkt in waardigheid en nobele eenvoud, de werkelijke en volledige betekenis van haar verschillende delen begrepen wordt en de deelname van allen bevorderd wordt. vgl: Sacrosanctum Concilium, 30,34,21[[[570|30.34.21]]] Derhalve zal men erop bedacht dienen te zijn dat wat door dit Algemeen Statuut en de overgeleverde praktijk van de Romeinse ritus wordt bepaald, eerder gericht dient te zijn op het gemeenschappelijk geestelijk welzijn van het volk van God dan op persoonlijke voorkeur of goeddunken.

De gemeenschappelijke lichaamshouding die door alle deelnemers aangenomen moet worden, is een teken van eenheid van de leden van de christelijke gemeenschap die voor de heilige liturgie verzameld zijn, want ze drukt de geest en de gevoelens van de deelnemers uit en bevordert ze tevens.

De gelovigen dienen te blijven staan vanaf het begin van het gezang bij de intrede, of terwijl de priester naar het altaar gaat, tot en met het collecta-gebed; bij de Alleluia-zang vóór het Evangelie; tijdens de verkondiging van het Evangelie; tijdens de geloofsbelijdenis en het universele gebed (de voorbede); evenals vanaf de uitnodiging 'Bidt, broeders' (Orate fratres) vóór het gebed over de gaven tot aan het einde van de Mis, uitgezonderd hetgeen hier volgt.

Men dient echter te zitten tijdens de lezingen vóór het Evangelie en tijdens de antwoordpsalm; tijdens de homilie en onder het bereiden van de gaven bij de offerande en eventueel als na de Communie een gewijde stilte wordt gehouden. Maar men dient te knielen bij de consecratie, tenzij gezondheidsredenen of gebrek aan plaats of het grote aantal aanwezigen of andere redelijke oorzaken dit beletten. Degenen echter die bij de consecratie niet knielen, maken een diepe buiging, wanneer de priester knielt na de consecratie.

Het komt echter aan de bisschoppenconferentie toe de gebaren en lichaamshoudingen die in ordening van de Mis beschreven staan, aan te passen aan de eigen aard en de redelijke tradities van de volken overeenkomstig de norm van het recht. vgl: Varietates legitimae, 41[[[1678|41]]] Men moet er echter wel op letten dat ze beantwoorden aan de zin en het karakter van de afzonderlijke delen van de viering.

Waar het gebruikelijk is dat het volk blijft knielen vanaf het einde van de acclamatie Heilig (Sanctus) tot aan het eind van het eucharistisch gebed, alsook vóór de Communie, wanneer de priester zegt Zie het Lam Gods (Ecce Agnus Dei), verdient het aanbeveling dit te behouden.

Om een eenheid in de gebaren en lichaamshoudingen in een en dezelfde viering te bereiken dienen de gelovigen gevolg te geven aan de aanwijzingen (monitiones) die de diaken of de lekenbedienaar of de priester tijdens de viering geeft overeenkomstig hetgeen in het missaal[4105] bepaald is.

Tot de gebaren worden ook de handelingen en de processies gerekend waarin de priester met de diaken en de bedienaren naar het altaar gaat; de diaken draagt vóór de verkondiging van het Evangelie het evangeliarium of boek met de evangeliën naar de ambo, de gelovigen dragen de gaven aan en gaan te communie. Dergelijke handelingen en processies behoren waardig te geschieden, onder begeleiding van de bijbehorende eigen gezangen, volgens de regels die voor ieder zijn vastgesteld.

Op de bepaalde tijd moet ook een gewijde stilte als onderdeel van de viering in acht worden genomen. vgl: Sacrosanctum Concilium, 30[[[570|30]]] vgl: Musicam Sacram, 17[[[1564|17]]] De aard ervan is afhankelijk van het tijdstip in de viering. Bij de boete-akt immers en na de uitnodiging tot gebed keert eenieder in zichzelf; na de lezing of na de homilie echter overweegt men kortstondig wat men zojuist heeft gehoord; na de Communie evenwel looft men God in zijn hart en bidt men tot Hem. Het verdient aanbeveling dat reeds voor de viering zelf stilte in acht genomen wordt in de kerk, in de sacristie en de aangrenzende plaatsen, zodat allen zich met toewijding en naar behoren voorbereiden op de gewijde handelingen.

De riten die voorafgaan aan de liturgie van het woord, nl. de intrede, de begroeting, de boete-akt, het Heer, ontferm U (Kyrie), het Eer aan God (Gloria) en het collecta-gebed, hebben het karakter van aanvang, inleiding en voorbereiding. Het doel van deze riten is dat de gelovigen die zich verenigen in de samenkomst, één gemeenschap gaan vormen en tot de juiste gesteldheid komen om te luisteren naar het woord van God en waardig de Eucharistie te vieren.

In sommige vieringen die met de Mis verbonden worden overeenkomstig de normen van de liturgische boeken, blijven de openingsriten achterwege of ze vinden op een bijzondere manier plaats.

Als het volk samengekomen is en de priester met de diaken en de bedienaren binnentreedt, wordt het gezang bij de intrede aangeheven, Het doel van dit gezang is de viering te openen, de eenheid te bevorderen van hen die samengekomen zijn, hen in te leiden in het mysterie van de liturgische tijd of van het feest, en de processie van de priester en zijn bedienaren te begeleiden.

Dit gezang wordt afwisselend uitgevoerd door koor en volk, of op dezelfde manier door cantor en volk, of in het geheel door het volk of door het koor alleen. Men kan ofwel de antifoon met zijn eigen psalm uit het Romeins graduale of uit het graduale simplex nemen ofwel een ander gezang dat overeenstemt met de heilige handeling, de aard van de liturgische dag of tijd, vgl: Dies Domini, 50[[[402|50]]] en waarvan de tekst door de bisschoppenconferentie dient te zijn goedgekeurd.

Als er bij de intrede niet gezongen wordt, wordt de antifoon uit het missaal gezegd ofwel door de gelovigen, of door enkelen van hen, of door een lector, of, indien dit niet mogelijk is, door de priester zelf die deze ook kan aanpassen bij wijze van een inleidend woord (monitio). vgl: 31[[[1798|31]]]

Als de priester, de diaken en de bedienaren op het priesterkoor zijn aangekomen, begroeten zij het altaar met een diepe buiging. Als teken van eerbied kussen de priester en de diaken daarna het altaar zelf en eventueel bewierookt de priester het kruis en het altaar.

Wanneer het gezang bij de intrede ten einde is, maakt de priester, staande bij de zetel, samen met de hele vergadering het kruisteken; daarna geeft de priester door de begroeting aan de samengekomen gemeenschap te kennen dat de Heer tegenwoordig is. Door deze begroeting en het antwoord van het volk komt het mysterie van de vergaderde Kerk tot uiting. Na de begroeting van het volk kan de priester of de diaken of een lekenbedienaar de gelovigen in zeer korte bewoordingen inleiden in de Mis van de dag.

Daarna nodigt de priester uit tot de boete-akt, die na een korte stilte door heel de gemeenschap met een algemene belijdenisformule wordt verricht en door de priester besloten wordt met de absolutie, die echter de werkzaamheid van het Boetesacrament mist.

Op de zondag, vooral in de Paastijd, kan te allen tijde in plaats van de gebruikelijke boete-akt de zegening en de besprenkeling met water plaatsvinden ter gedachtenis aan het Doopsel. vgl: blz. 1249-1252[[[4105]]]

Na de boete-akt volgt altijd het Heer, ontferm U (Kyrie, eleison), tenzij dit al plaats heeft gevonden in de boete-akt zelf. Omdat dit een gezang is waarin de gelovigen de Heer toejuichen en zijn barmhartigheid afsmeken, geschiedt dit gewoonlijk door allen, omdat daaraan immers volk, koor en cantor deelhebben.

Elke acclamatie wordt gewoonlijk herhaald, maar dit sluit niet uit dat men ze meermalen kan herhalen, rekening houdend met de aard van de taal of van de muzikale compositie of andere omstandigheden. Wanneer het Heer, ontferm U (Kyrie, eleison) wordt gezongen als onderdeel van de boete-akt, gaat aan iedere acclamatie een 'trope' vooraf.

Het Eer aan God in den hoge (Gloria) is een zeer oude en eerbiedwaardige hymne, waardoor de Kerk, in de Heilige Geest vergaderd, God de Vader en het Lam verheerlijkt en smekend aanroept. De tekst van deze hymne kan niet door een andere vervangen worden. Het wordt ingezet door de priester of eventueel door een cantor of door het koor; het wordt of door allen tegelijk gezongen, of door het volk afwisselend met het koor, of door het koor alleen. Als het niet gezongen wordt, dient het door allen samen gezegd te worden of in twee koren die elkaar antwoorden.

Het wordt gezongen of gezegd op de zondagen buiten de adventstijd en buiten de veertigdagentijd, evenals op hoogfeesten of feesten en bij bijzondere vieringen met een meer plechtig karakter.

Vervolgens nodigt de priester het volk uit om te bidden; allen zwijgen een ogenblik samen met de priester om zich bewust te worden voor Gods aanschijn te staan en om hun eigen beden uit te kunnen spreken in hun hart. Daarna zegt de priester het gebed dat gewoonlijk 'collecta' wordt genoemd en dat de aard van de viering tot uitdrukking brengt. Volgens een oude traditie van de Kerk wordt het collecta-gebed gewoonlijk gericht tot God de Vader door Christus in de Heilige Geest vgl: , IV, 9: CCSL I, blz. 560[[[890]]] vgl: nr. 4, 24; SCh 67, blz. 62[[[4545]]] Statuta Concilii Hipponensis...Statuta Concilii Hipponensis Breviata. 21, CCSL 149, blz. 39 en wordt het op de volgende wijze besloten met een trinitaire afsluiting dat wil zeggen met een lange afsluiting:

• als het tot de Vader gericht is: Door onze Heer Jezus Christus, uw Zoon, die met U leeft en heerst in de eenheid van de Heilige Geest, God, door alle eeuwen der eeuwen (Per Dominum nostrum Iesum Christum Filium tuum, qui tecum vivit et regnat in unitate Spiritus Sancti, Deus, per omnia saecula saeculorum);
• als het gericht is tot de Vader, maar op het eind de Zoon vermeld wordt: Die met U leeft en heerst in de eenheid van de Heilige Geest, God, door alle eeuwen der eeuwen (Qui tecum vivit et regnat in unitate Spiritus Sancti, Deus, per omnia saecula saeculorum);
• als het gericht is tot de Zoon: (Gij) Die leeft en heerst met God de Vader in de eenheid van de Heilige Geest, God, door alle eeuwen der eeuwen (Qui vivis et regnas cum Deo Patre in unitate Spiritus Sancti, Deus, per omnia saecula saeculorum).

Het volk verenigt zich met deze smeekbede, en maakt haar zich eigen door te antwoorden met de acclamatie Amen.

In de Mis wordt steeds maar een enkel collecta-gebed gezegd.

Het voornaamste gedeelte van de liturgie van het Woord bestaat uit de lezingen ontleend aan de H. Schrift met de daartussen voorkomende gezangen; de homilie, de geloofsbelijdenis en het universele gebed of het gebed van de gelovigen (de voorbede) ontwikkelen en besluiten dit gedeelte. Want in de lezingen, die in de homilie worden verklaard, spreekt God tot zijn volk, vgl: Sacrosanctum Concilium, 33[[[570|33]]] maakt Hij het verlossings- en heilsmysterie bekend en biedt Hij geestelijk voedsel aan; Christus is door zijn woord ook zelf midden onder de gelovigen tegenwoordig. vgl: Sacrosanctum Concilium, 7[[[570|7]]] Het volk maakt zich dit Woord van God eigen in stilte en door gezangen en stemt er mee in door de geloofsbelijdenis; door dit Woord gevoed spreekt het in het universele gebed smeekbeden uit voor de noden van heel de Kerk en voor het heil van heel de wereld.

De liturgie van het Woord dient zo gevierd te worden dat zij de overweging bevordert; daarom dient elke vorm van haast die de bezinning belemmert, geheel en al vermeden te worden. Ook behoren er korte momenten van stilte in voor te komen aangepast aan de samengekomen vergadering om met de steun van de Heilige Geest het woord van God in het hart op te nemen en om het antwoord daarop door gebed voor te bereiden. Deze momenten van stilte kunnen bijvoorbeeld heel goed in acht genomen worden, voordat de liturgie van het Woord zelf begint, na de eerste en tweede lezing en tenslotte na de homilie. vgl: Ordo Lectionum Missae, 28[[[1799|28]]]

In de lezingen wordt voor de gelovigen de tafel van Gods woord bereid en worden de schatkamers van de Bijbel voor hen opengesteld. vgl: Sacrosanctum Concilium, 51[[[570|51]]] Het verdient daarom de voorkeur vast te houden aan de ordening van de Bijbellezingen, waardoor de eenheid van de beide Testamenten en van de heilsgeschiedenis duidelijk wordt gemaakt; en het is dan ook niet toegestaan de lezingen en de antwoordpsalm, die het woord van God bevatten, door andere niet-Bijbelse teksten te vervangen. vgl: Vicesimus Quintus Annus, 13[[[1125|13]]]

In de viering van de Mis met volk worden de lezingen steeds vanaf de ambo voorgedragen.

De taak om de lezingen voor te dragen is volgens de traditie niet presidentieel, maar komt een bedienaar toe. De lezingen worden voorgedragen door een lector, het Evangelie wordt echter verkondigd door de diaken of bij diens afwezigheid door een andere priester. Wanneer er echter geen diaken of andere priester is, dient de celebrerende priester zelf het Evangelie te lezen; en wanneer er ook geen andere geschikte lector is, draagt de celebrerende priester ook de andere lezingen voor. Na elke lezing zegt degene die leest een acclamatie, waarop het samengekomen volk antwoordt en eer brengt aan het woord van God dat men gelovig en in een geest van dankbaarheid heeft ontvangen.

De lezing van het evangelie is het hoogtepunt van de liturgie van het Woord. Dat de grootste eerbied eraan betoond moet worden, leert de liturgie zelf, omdat ze deze meer dan de andere lezingen omgeeft met tekens van bijzondere eer, zowel van de kant van de bedienaar die aangesteld is om het te verkondigen en die er zich op voorbereidt door zegen of gebed, of van de kant van de gelovigen die door acclamaties erkennen en belijden dat Christus hier tegenwoordig is en tot hen spreekt, en die staande luisteren naar de lezing; alsook door de tekenen van verering voor het evangelieboek.

Na de eerste lezing volgt de antwoordpsalm, die een integraal deel is van de liturgie van het Woord en die van groot liturgisch en pastoraal belang is, omdat zij de overweging van het woord van God bevordert.

De antwoordpsalm dient een antwoord te zijn op elke lezing afzonderlijk en gewoonlijk uit het lectionarium genomen te worden.

Het verdient de voorkeur dat de antwoordpsalm gezongen wordt voorgedragen, minstens het antwoord van het volk. De psalmist of cantor van de Psalm draagt de psalmverzen voor vanaf de ambo of op een andere geschikte plaats, terwijl de gehele vergadering gezeten is en luistert, ja zelfs gewoonlijk deelneemt door middel van het antwoord, tenzij de Psalm rechtstreeks wordt voorgedragen d.w.z. zonder antwoord. Opdat het volk gemakkelijker de antwoordpsalm kan uitspreken, zijn er enkele antwoord- en psalmteksten voor de verschillende tijden van het jaar of voor de verschillende groepen van heiligen uitgekozen, die, als de Psalm gezongen wordt, gebruikt kunnen worden in plaats van de tekst die bij de lezing hoort. Indien de Psalm niet gezongen kan worden, wordt zij op een geschikte wijze gebeden om de overweging van het woord van God te bevorderen.

In plaats van de Psalm die in het lectionarium aangegeven staat, kan men ook het responsorium uit het Romeins graduale zingen of de antwoord- of alleluia-psalm uit het graduale simplex, zoals zij in die boeken staan afgedrukt.

Na de lezing die onmiddellijk voorafgaat aan het Evangelie, wordt het alleluia of een ander door de rubrieken vastgesteld gezang gezongen, naar gelang de liturgische tijd dit vraagt. Een dergelijke acclamatie vormt een ritus of een op zichzelf staande handeling waarmee de samengekomen gelovigen de Heer die in het Evangelie tot hen zal spreken, ontvangen, begroeten en hun geloof in gezang belijden. Het wordt door allen staande gezongen onder leiding van koor of cantor, en het wordt eventueel herhaald; het vers wordt echter door het koor of door de cantor gezongen.

1. Buiten de Veertigdagentijd wordt het alleluia altijd gezongen. De verzen worden genomen uit het lectionarium of uit het graduale.
2. In de Veertigdagentijd wordt in plaats van het alleluia het vers voor het Evangelie gezongen, zoals dat staat in het lectionarium. Ook kan een andere Psalm gezongen worden of een tractus, zoals te vinden is in het graduale.

Wanneer er slechts één lezing vóór het Evangelie plaats heeft, kan men:

1. in de tijd waarin het alleluia gezegd moet worden óf de alleluia-psalm nemen, óf de Psalm en het alleluia met zijn vers;
2. in de tijd waarin het alleluia niet gezegd mag worden, ofwel de Psalm en het vers vóór het Evangelie óf alleen de Psalm nemen;
3. het alleluia óf het vers vóór het Evangelie weglaten, als ze niet worden gezongen.

De sequentie die facultatief is behalve op Pasen en Pinksteren, wordt gezongen vóór het alleluia.

De homilie is een deel van de liturgie en wordt sterk aanbevolen; vgl: Sacrosanctum Concilium, 52[[[570|52]]] vgl: can. 767 § 1[[[30|+878]]] zij is immers noodzakelijk om het christelijk leven te voeden. Zij dient een of ander aspect van de Schriftlezingen of een andere tekst uit het gewone (ordinarium) of het eigen (proprium) van de Mis van de dag toe te lichten, en daarbij rekening te houden ofwel met het mysterie dat gevierd wordt, of met de bijzondere noden van de toehoorders. vgl: Inter Oecumenici, 54[[[2709|54]]]

De homilie dient gewoonlijk door de priester die celebreert, zelf gehouden te worden ofwel door hem te worden toevertrouwd aan een concelebrerende priester of soms eventueel ook aan een diaken, maar nooit aan een leek. vgl: can. 767 § 1[[[30|+878]]] vgl: Utrum Episcopus dioecesanus dispensare[[[3632]]] vgl: Ecclesiae de mysterio, 3[[[1377|3]]] In bijzondere gevallen en om een gerechtvaardigde reden kan de homilie ook gehouden worden door een bisschop of een priester die bij de viering aanwezig is, maar niet kan concelebreren.

Op zondagen en verplichte feestdagen moet een homilie gehouden worden in alle missen die gevierd worden in een samenkomst van het volk, en zij kan niet achterwege blijven tenzij om een ernstige reden; op de andere dagen echter wordt de homilie aanbevolen, vooral op de weekdagen van de Advent, de Veertigdagentijd en de Paastijd, alsmede bij andere feesten en gelegenheden waarbij het volk in groter getale naar de kerk komt. vgl: Inter Oecumenici, 53[[[2709|53]]]

Het is passend om na de homilie een korte tijd van stilte in acht te nemen.

Het symbolum of de geloofsbelijdenis heeft tot doel dat geheel het samengekomen volk antwoordt op het woord van God, dat in de Schriftlezingen is verkondigd en in de homilie is uitgelegd, en dat het zich door het uitspreken van de regel van het geloof in de voor liturgisch gebruik goedgekeurde formule de grote mysteries van het geloof in herinnering brengt en deze belijdt, voordat met de viering ervan in de Eucharistie wordt begonnen.

Het symbolum moet door de priester samen met het volk gezongen of gezegd worden op de zondagen en hoogfeesten; het kan ook gezegd worden in bijzondere vieringen met een meer plechtig karakter.

Als het symbolum gezongen wordt, wordt het ingezet door de priester of eventueel door een cantor of door het koor; het wordt gezongen of door allen tegelijk of afwisselend door volk en koor.

Als het niet gezongen wordt, dient het gezegd te worden door allen samen of in twee koren die elkaar wederzijds antwoorden.

In het universele gebed ofwel het gebed van de gelovigen (de voorbede) antwoordt het volk in zekere zin op het woord van God, dat in geloof is ontvangen, en biedt het God in de uitoefening van het priesterschap krachtens het doopsel zijn smeekbeden aan voor het heil van allen. Het is passend dat dit gebed gewoonlijk plaatsvindt in missen met het volk, en wel zo dat er dringende smeekbeden worden uitgesproken voor de heilige Kerk, voor gezagdragers en bestuurders, voor hen die onder verschillende noden gebukt gaan, voor alle mensen en voor het heil van heel de wereld. vgl: Sacrosanctum Concilium, 53[[[570|53]]]

Gewoonlijk is de volgorde van de intenties:

1. voor de noden van de Kerk;
2. voor overheidspersonen en voor het heil van heel de wereld;
3. voor degenen die onder allerlei noden gebukt gaan;
4. voor de plaatselijke gemeenschap.

Bij een bijzondere viering, zoals bij vormsel, huwelijk en uitvaart, kan de volgorde van de intenties meer op de bijzondere gelegenheid afgestemd worden.

Het komt toe aan de priester die celebreert om dit gebed vanaf zijn zetel te leiden. Hijzelf leidt het in met een korte monitio (inleiding of aansporing) waarin hij de gelovigen uitnodigt om te bidden, en hij besluit het met een gebed. De intenties die worden voorgedragen, dienen sober, met een verstandige vrijheid en uit weinig woorden te zijn samengesteld en een uitdrukking te zijn van het smeekgebed van heel de gemeenschap. Zij worden voorgedragen vanaf de ambo of op een andere geschikte plaats door de diaken, de cantor, de lector of door een lekengelovige. vgl: Inter Oecumenici, 56[[[2709|56]]] Staande geeft het volk uitdrukking aan zijn smeekgebed, hetzij door een gemeenschappelijke aanroeping na de vermelding van iedere intentie, hetzij door een stil gebed.

Tijdens het laatste avondmaal heeft Christus het paasoffer en paasmaal ingesteld waardoor het kruisoffer voortdurend in de Kerk tegenwoordig wordt gesteld, wanneer de priester die Christus de Heer vertegenwoordigt, hetzelfde doet wat de Heer zelf deed en aan zijn leerlingen opdroeg te doen ter gedachtenis aan Hem. vgl: Sacrosanctum Concilium, 47[[[570|47]]] vgl: a, b[[[1560|3]]]

Christus nam immers het brood en de kelk, sprak de dankzegging uit, brak het en gaf het aan zijn leerlingen met de woorden: Neemt, eet, drinkt; dit is mijn Lichaam, dit is de kelk van mijn Bloed. Blijft dit doen om Mij te gedenken. Daarom heeft de Kerk heel de viering van de eucharistische liturgie opgebouwd uit delen die aan deze woorden en handelingen van Christus beantwoorden. En wel:

1. Bij de bereiding van de gaven worden brood en wijn met water naar het altaar gebracht, die elementen namelijk welke Christus in zijn handen heeft genomen.
2. In het eucharistisch gebed wordt God dank gebracht voor geheel het heilswerk en worden de offergaven tot Lichaam en Bloed van Christus.
3. Door het breken van het brood en door de communie ontvangen de gelovigen, hoe talrijk ze ook zijn, door hun deelname aan het ene brood het Lichaam en door hun deelname aan de ene kelk het Bloed van de Heer op dezelfde wijze als de apostelen uit de handen van Christus zelf.

Aan het begin van de eucharistische liturgie worden de gaven die het Lichaam en het Bloed van Christus zullen worden, naar het altaar gebracht.

Eerst wordt het altaar of de tafel des Heren, het centrum van heel de eucharistische liturgie, vgl: Inter Oecumenici, 91[[[2709|91]]] vgl: Eucharisticum Mysterium, 24[[[1560|24]]] in gereedheid gebracht waarbij het corporale, het kelkdoekje, het missaal en de kelk erop worden geplaatst, tenzij deze laatste op de credens wordt bereid.

Daarna worden de offergaven aangebracht: het verdient aanbeveling dat het brood en de wijn door de gelovigen worden aangeboden; de priester of de diaken neemt ze op een geschikte plaats in ontvangst om ze naar het altaar te brengen.

Hoewel de gelovigen het brood en de wijn die voor de liturgie bestemd zijn, niet meer, zoals vroeger, zelf meebrengen, behoudt de ritus om ze aan te bieden toch zijn geestelijke inhoud en uitdrukkingskracht.

Ook geld of andere giften die door de gelovigen voor de armen of voor de Kerk worden aangeboden of in de kerk verzameld, worden aanvaard; zij worden daarom op een geschikte plaats buiten de eucharistische tafel neergelegd.

Een gezang bij de offerande begeleidt de processie waarin de gaven worden aangebracht vgl: b[[[1798|37]]]; het gezang duurt minstens totdat de gaven op het altaar geplaatst zijn. De normen voor de wijze van zingen zijn dezelfde als die voor het gezang bij de intrede. vgl: 48[[[1798|48]]] Altijd kan een gezang de ritus bij de offerande begeleiden, ook zonder processie met de gaven.

Het brood en de wijn worden door de priester op het altaar gezet onder begeleiding van de vastgestelde formules; de priester kan de gaven die op het altaar geplaatst zijn, en vervolgens het kruis en het altaar zelf bewieroken, ten teken dat de offergaven en het gebed van de Kerk als wierook voor Gods aanschijn opstijgen. Vervolgens kunnen de priester vanwege zijn heilig dienstwerk, en het volk op grond van de waardigheid van het doopsel bewierookt worden door de diaken of een andere bedienaar.

Daarna wast de priester aan de zijkant van het altaar zijn handen; door deze ritus wordt het verlangen naar inwendige zuivering tot uitdrukking gebracht.

Nadat de offergaven zijn neergezet en de begeleidende riten beëindigd, wordt de bereiding van de gaven besloten door middel van de uitnodiging om samen met de priester te bidden en door middel van het gebed over de gaven, en wordt het eucharistisch gebed voorbereid.

In de Mis wordt maar één gebed over de gaven uitgesproken; het wordt besloten met de korte afsluiting, namelijk:

• Door Christus onze Heer; (per Christum Dominum nostrum); als echter op het eind ervan de Zoon wordt vermeld: Die leeft en heerst in de eeuwen der eeuwen (Qui vivit et regnat in saecula saeculorum).
• Het volk verenigt zich met dit smeekgebed en maakt zich het gebed eigen door de acclamatie Amen.

Nu begint het centrum en het hoogtepunt van heel de viering, nl. het eucharistisch gebed zelf, dat wil zeggen: het gebed van dankzegging en heiliging. De priester nodigt het volk uit om het hart tot God te verheffen in gebed en dankzegging en verenigt het met zich in het gebed dat hij in naam van heel de gemeenschap door Jezus Christus in de Heilige Geest tot God de Vader richt. De bedoeling van dit gebed is dat heel de samenkomst der gelovigen zich met Christus verenigt in het belijden van Gods grote daden en in het aanbieden van het offer. Het eucharistisch gebed vereist dat allen er in eerbied en stilte naar luisteren.

De voornaamste elementen waaruit het eucharistisch gebed bestaat, kunnen op deze wijze onderscheiden worden:

1. De dankzegging (die vooral in de prefatie tot uitdrukking komt), waarin de priester in naam van heel het heilig volk God de Vader verheerlijkt en Hem dank brengt voor het gehele heilswerk of voor een bijzonder aspect hiervan, overeenkomstig de dag, de rang van het feest, of de tijd.
2. De acclamatie: hierin zingt heel de vergadering in vereniging met de hemelse machten het Heilig, heilig, heilig (Sanctus). Deze acclamatie, die deel uitmaakt van het eucharistisch gebed zelf, wordt door heel het volk samen met de priester uitgesproken.
3. De epiclese: hierin smeekt de Kerk door middel van bijzondere aanroepingen de kracht af van de Heilige Geest, opdat de gaven, die door de mensen zijn aangeboden, worden geconsacreerd ofwel tot het Lichaam en het Bloed van Christus worden en opdat de onbevlekte offergave die bij de communie genuttigd zal worden, heilzaam zal zijn voor degenen die er deel aan zullen hebben.
4. Het instellingsverhaal en de consecratie: door de woorden en handelingen van Christus wordt het offer voltrokken dat Christus zelf tijdens het Laatste Avondmaal heeft ingesteld, toen Hij zijn Lichaam en Bloed onder de gedaanten van brood en wijn opdroeg en aan zijn apostelen te eten en te drinken gaf, en hun de opdracht naliet dit mysterie altijd voort te zetten.
5. De anamnese: hierdoor brengt de Kerk de opdracht ten uitvoer die ze van Christus de Heer door de apostelen ontving om de gedachtenis van Christus zelf te vieren voornamelijk door zijn heilig lijden, zijn glorierijke verrijzenis en zijn hemelvaart te herdenken.
6. De aanbieding van het offer of de opdracht (oblatio): waardoor in deze gedachtenis zelf de Kerk, vooral zoals zij hier en nu vergaderd is, in de Heilige Geest aan de Vader een smetteloze offergave opdraagt. De Kerk nu streeft ernaar dat de gelovigen niet alleen het smetteloze offer opdragen, maar ook zichzelf leren opdragen vgl: Sacrosanctum Concilium, 48[[[570|48]]] vgl: Musicam Sacram, 12[[[1564|12]]] en door Christus, de Middelaar, van dag tot dag meer worden vervolmaakt tot eenheid met God en onder elkaar, opdat God uiteindelijk alles in allen moge zijn. vgl: Sacrosanctum Concilium, 48[[[570|48]]] vgl: Presbyterorum Ordinis, 5[[[704|5]]] vgl: Musicam Sacram, 12[[[1564|12]]]
7. De intercessies (voorbeden): hierdoor wordt uitgedrukt dat de Eucharistie gevierd wordt in gemeenschap met heel de Kerk, zowel de hemelse als de aardse, en dat deze aanbieding van het offer geschiedt voor haarzelf en al haar ledematen, levenden zowel als overledenen, die geroepen zijn om deel te hebben aan de verlossing en het heil verworven door Christus' Lichaam en Bloed.
8. De slotdoxologie: hierin wordt de verheerlijking van God tot uitdrukking gebracht en deze wordt door de acclamatie Amen van het volk bevestigd en afgesloten.

Aangezien de eucharistieviering het gastmaal van Pasen is, is het gepast dat de gelovigen die de vereiste gesteltenis bezitten, overeenkomstig het voorschrift van de Heer, zijn Lichaam en Bloed als een geestelijk voedsel ontvangen. Daartoe dienen de breking van het brood en de andere voorbereidende riten, waardoor de gelovigen rechtstreeks tot de Communie worden gebracht.

In het gebed des Heren wordt gesmeekt om het dagelijks brood, waaronder de christenen vooral het eucharistisch brood verstaan, en om de zuivering van zonden, zodat het heilige werkelijk aan de heiligen gegeven wordt. De priester spreekt de uitnodiging tot dit gebed uit, alle gelovigen bidden het evenwel samen met de priester, en de priester alleen voegt er het embolisme aan toe, dat het volk met de doxologie besluit. Het embolisme, dat de laatste bede van het gebed des Heren ontwikkelt, vraagt voor heel de gemeenschap der gelovigen de bevrijding uit de macht van het kwaad. De uitnodiging, het gebed des Heren zelf, het embolisme en de doxologie waarmee het volk dit alles besluit, worden gezongen of luid gezegd.

Dan volgt de vredesritus, waarin de Kerk vrede en eenheid voor zichzelf en heel de mensenfamilie afsmeekt en de gelovigen onderling hun kerkelijke gemeenschap (communio) en hun wederzijdse liefde tot uitdrukking brengen, voordat zij sacramenteel communiceren.

Wat het uitwisselen van het teken van vrede zelf betreft moeten de bisschoppenconferenties de wijze vaststellen overeenkomstig de aard en gewoonten der volkeren. Het is echter passend dat eenieder het teken van vrede op sobere wijze alleen geeft aan degenen die zich het dichtst bij hem bevinden.

De priester breekt het eucharistisch Brood, eventueel met behulp van een diaken of concelebrant. De handeling van het breken van het Brood, die door Christus tijdens het Laatste Avondmaal werd verricht en die in de apostolische tijd haar naam aan heel de eucharistische viering heeft gegeven, betekent dat de gelovigen die met velen zijn, in de communie één lichaam worden door het deelnemen aan het ene brood des levens dat Christus is (1 Kor. 10, 17)[b:1 Kor. 10, 17] die voor het heil van de wereld is gestorven en verrezen. Het breken van het Brood begint na het uitwisselen van de vredewens en wordt met de verschuldigde eerbied verricht, zonder dat dit onnodig lang duurt en er een overdreven grote betekenis aan wordt gehecht. Deze ritus is voorbehouden aan de priester en de diaken.

De priester breekt het Brood en laat een deel van de hostie in de kelk vallen om de eenheid van het Lichaam en Bloed van de Heer in het heilswerk aan te duiden, de eenheid namelijk van het levende en glorierijke Lichaam van Christus Jezus. De smeekbede van het Lam Gods (Agnus Dei) wordt gewoonlijk gezongen door het koor of de cantor, waarbij het volk antwoordt, of het wordt tenminste luid gezegd. Deze aanroeping begeleidt het breken van het Brood en kan daarom zo lang herhaald worden als nodig is, totdat de ritus is voltooid. De laatste keer wordt zij besloten met de woorden: geef ons de vrede (dona nobis pacem).

De priester bereidt zich door een stil gebed voor om het Lichaam en Bloed van Christus met vrucht te ontvangen. De gelovigen doen hetzelfde door in stilte te bidden. Daarna toont de priester aan de gelovigen het eucharistisch Brood boven de pateen of boven de kelk en nodigt hen uit tot het gastmaal van Christus; samen met de gelovigen maakt hij met gebruikmaking van de voorgeschreven woorden uit het Evangelie een deemoedig gebaar.

Het is zeer gewenst dat de gelovigen, zoals ook de priester zelf verplicht is te doen, het Lichaam des Heren ontvangen in hosties die in dezelfde Mis geconsacreerd zijn en in de voorziene gevallen vgl: 283[[[1798|283]]] deelnemen aan de kelk, opdat zo ook door tekenen beter zichtbaar wordt dat de communie een deelhebben is aan het offer dat op dat ogenblik gevierd wordt. vgl: Eucharisticum Mysterium, 31,32[[[1560|31.32]]] vgl: Immensae caritatis, 2[[[1389|2]]]

Terwijl de priester het heilig Sacrament nuttigt, wordt het gezang bij de communie ingezet, dat tot doel heeft de geestelijke vereniging van de communicerenden door de eenheid van stemmen uit te drukken, te getuigen van de vreugde van het hart en het "gemeenschapskarakter" van de processie bij het ontvangen van de Eucharistie beter in het licht te plaatsen. Dit gezang duurt voort, zolang aan de gelovigen het Sacrament wordt uitgereikt. vgl: Inaestimabile donum, 17[[[1381|17]]] Als er echter na de communie een hymne gezongen wordt, dan dient men tijdig met het gezang bij de communie op te houden.

Er dient voor gezorgd te worden dat ook de zangers op gepaste wijze te Communie kunnen gaan.

Als gezang bij de Communie kan men óf de antifoon uit het Romeins graduale gebruiken (met of zonder Psalm) óf de antifoon met Psalm uit het graduale simplex, of een ander geschikt gezang, dat door de bisschoppenconferentie is goedgekeurd. Het wordt of door het koor alleen gezongen, of door het koor dan wel de cantor samen met het volk.

Als er echter niet gezongen wordt, kan de antifoon die in het missaal[4105] staat, worden gezegd hetzij door de gelovigen, hetzij door enkelen van hen of door de lector of anders door de priester zelf, nadat hijzelf gecommuniceerd heeft en voordat hij de Communie uitdeelt aan de gelovigen.

Als de Communie uitgereikt is, bidden de priester en de gelovigen eventueel enige tijd in stilte. Ook kan, als men hieraan de voorkeur geeft, heel de vergadering een Psalm of een andere lofzang of een hymne zingen.

Om het smeekgebed van het volk van God te besluiten en ook heel de communieritus af te sluiten spreekt de priester het gebed na de communie uit, waarin hij smeekt om de vruchten van het mysterie dat gevierd is.

In de Mis wordt één enkel gebed na de communie gezegd, dat met een korte afsluiting wordt besloten, namelijk:

• als het wordt gericht tot de Vader: Door Christus onze Heer (Per Christum Dominum nostrum);
• als het wordt gericht tot de Vader, maar op het eind ervan de Zoon wordt vermeld: Die leeft en heerst in de eeuwen der eeuwen (Qui vivit et regnat in saecula saeculorum);
• als het wordt gericht tot de Zoon: (Gij) Die leeft en heerst in de eeuwen der eeuwen (Qui vivis et regnas in saecula saeculorum).

Het volk maakt zich het gebed eigen door de acclamatie Amen.

De slotriten omvatten:

1. korte mededelingen, indien dit nodig is;
2. de begroeting en de zegen van de priester, die op sommige dagen en bij bepaalde gelegenheden verrijkt en uitgedrukt kan worden met een gebed over het volk of een andere meer plechtige formule;
3. de wegzending van het volk door de diaken of de priester, opdat eenieder terugkeert naar zijn werkzaamheden, waarbij hij God looft en zegent;
4. het kussen van het altaar door de priester en de diaken en daarna een diepe buiging naar het altaar door de priester, de diaken en de andere bedienaren.

De eucharistieviering is een handeling van Christus en de Kerk, dat wil zeggen: van het heilige volk dat is verenigd en gerangschikt onder de bisschop. Daarom raakt zij het gehele lichaam van de Kerk; dat manifesteert zij, daarop werkt zij in; de afzonderlijke leden van de Kerk worden er nu op verschillende wijzen door beïnvloed overeenkomstig de verscheidenheid van rangen, van functies en van de actieve deelname. vgl: Sacrosanctum Concilium, 26[[[570|26]]] Op deze wijze manifesteert het christenvolk - 'een uitverkoren geslacht, een koninklijk priesterschap, een heilige natie, Gods eigen volk' - zijn samenhangende en hiërarchische ordening. vgl: Sacrosanctum Concilium, 14[[[570|14]]] Allen dus, gewijde bedienaren of christengelovigen-leken, moeten bij de vervulling van hun functie of taak uitsluitend en volledig datgene doen wat hun toekomt. vgl: Sacrosanctum Concilium, 28[[[570|28]]]

Iedere wettige eucharistieviering wordt door de bisschop geleid, ofwel door hem persoonlijk ofwel door zijn helpers, de priesters. vgl: Lumen Gentium, 26,28[[[617|26.28]]] vgl: Sacrosanctum Concilium, 42[[[570|42]]]

Wanneer de bisschop aanwezig is bij de Mis, waarvoor het volk is samengekomen, behoort bij voorkeur hijzelf de Eucharistie te celebreren en de priesters als concelebranten in de viering te betrekken. Dit gebeurt niet om meer uiterlijke plechtigheid aan de ritus te geven, maar om de betekenis van het mysterie van de Kerk als "Sacrament van eenheid" in een helderder licht te plaatsen. vgl: Sacrosanctum Concilium, 26[[[570|26]]]

Als echter de bisschop de Eucharistie niet celebreert, maar een ander daartoe aanwijst, is het passend dat hij zelf, gekleed in albe met borstkruis, stool en koorkap, de liturgie van het Woord voorzit en op het einde van de Mis de zegen geeft. vgl: Caeremoniale Episcoporum ex decreto sacrosancti Oecumenici Concilii Vaticani II instauratum, (175-186)[[[3877|(175-186)]]]

Ook de priester die in de Kerk op grond van zijn wijdingsmacht in de persoon van Christus het offer opdraagt, vgl: Lumen Gentium, 28[[[617|28]]] vgl: Presbyterorum Ordinis, 2[[[704|2]]] staat om deze reden aan het hoofd van het hier en nu vergaderde gelovige volk, zit zijn gebed voor, verkondigt het de heilsboodschap, verenigt het volk met zich bij het opdragen van het offer door Christus in de Heilige Geest aan de Vader, en geeft aan zijn broeders het brood van het eeuwig leven dat hij zelf met hen deelt. Wanneer hij dus de Eucharistie viert, moet hij God en het volk dienen op waardige en nederige wijze en door de manier waarop hij zich gedraagt en Gods woorden uitspreekt, de gelovigen bewust maken van de levende tegenwoordigheid van Christus.

Na de priester neemt de diaken op grond van de heilige wijding die hij heeft ontvangen, de eerste plaats in onder hen die dienen in de eucharistieviering. Want reeds vanaf de oudste tijd van de apostelen is in de Kerk de gewijde orde van het diaconaat hoog in eer gehouden. vgl: Sacrum Diaconatus Ordinem[[[181]]] vgl: Cæremoniale Episcoporum, (173)[[[2695|(173)]]] In de Mis heeft de diaken zijn eigen aandeel door het verkondigen van het Evangelie en soms door het verkondigen van Gods woord, door in het universele gebed (de voorbede) de intenties uit te spreken, door het assisteren van de priester, het gereedmaken van het altaar en door de dienst bij de viering van het offer, door het uitdelen van de Eucharistie aan de gelovigen, vooral onder de gedaante van wijn, en soms ook door het geven van aanwijzingen voor de gebaren en de lichaamshouding van het volk.

Bij de viering van de Mis vormen de gelovigen een heilige natie, Gods eigen volk en een koninklijk priesterschap, om God dank te brengen en Hem een onbevlekt slachtoffer aan te bieden en zichzelf te offeren, niet alleen door de handen van de priester, maar ook samen met hem. vgl: Sacrosanctum Concilium, 48[[[570|48]]] vgl: Musicam Sacram, 12[[[1564|12]]] Zij moeten trachten dit uit te drukken door een diep gelovige instelling en door liefde tot hun broeders, die aan dezelfde viering deelnemen.

Zij moeten daarom alle schijn van eenzelvigheid of verdeeldheid vermijden en voor ogen houden dat zij één en dezelfde Vader in de hemel hebben en daarom allen broeders zijn van elkaar.

Ze vormen één lichaam, zowel bij het luisteren naar het woord van God als door het deelnemen aan de gebeden en gezangen, en vooral door het gemeenschappelijk opdragen van het offer en het gemeenschappelijk deelnemen aan de tafel des Heren. Deze eenheid komt op een mooie wijze tot uiting door de gemeenschappelijke gebaren en lichaamshoudingen van de gelovigen.

De gelovigen mogen niet weigeren het volk van God met vreugde te dienen, telkens als hun gevraagd wordt om een bijzonder dienstwerk of een bijzondere taak in de viering te vervullen.

De acoliet wordt aangesteld voor de dienst aan het altaar en tot hulp van de priester en de diaken. Zijn voornaamste taak is het om het altaar en de heilige vaten in gereedheid te brengen en zo nodig de Communie, waarvan hij de buitengewone bedienaar is, aan de gelovigen uit te reiken. vgl: §2[[[30|+2700]]] vgl: Ecclesiae de mysterio, 8[[[1377|8]]] In het dienstwerk aan het altaar heeft de acoliet zijn eigen aandeel vgl: 187-193[[[1798|187-193]]] dat hij zelf moet uitoefenen.

De lector wordt aangesteld voor de voorlezing van de Schriftlezingen, met uitzondering van het Evangelie. Hij kan ook bij het universele gebed (de voorbede) de gebedsintenties noemen en, bij afwezigheid van de psalmist, de Psalm tussen de lezingen voordragen.

De lector heeft een eigen taak in de eucharistieviering (vgl. nrs. 194 - 198)[[al:194-198]], die hijzelf moet uitoefenen.

Wanneer een aangestelde acoliet ontbreekt, kunnen voor de dienst aan het altaar en tot hulp van de priester en de diaken leken als bedienaar aangewezen worden, die het kruis, de kaarsen, het wierookvat, het brood, de wijn en het water aandragen, of ook als buitengewone bedienaar worden bestemd om de heilige Communie uit te reiken. vgl: Immensae caritatis, 1[[[1389|1]]] vgl: Codex Iuris Canonici, 230[[[30|+2194]]]

Wanneer een aangestelde lector ontbreekt, kunnen voor de voorlezing van de Schriftlezingen andere leken aangewezen worden, die werkelijk geschikt zijn om deze taak te vervullen en degelijk voorbereid, zodat de gelovigen bij het beluisteren van de goddelijke lezingen in hun hart een weldadige en levendige liefde voor de Heilige Schrift vgl: Sacrosanctum Concilium, 24[[[570|24]]] krijgen.

De taak van de psalmist is het de Psalm voor te dragen of een ander Bijbels gezang dat men tussen de lezingen vindt. Om zijn taak goed te vervullen is het nodig dat de psalmist zowel de psalmodie machtig is, alsook beschikt over een goede uitspraak en dictie.

Te midden van de gelovigen vervult de schola van zangers of het koor een eigen liturgische taak. Zij hebben tot taak om de hun toekomende delen op de verschuldigde wijze te verzorgen overeenkomstig de verschillende soorten gezangen en om de actieve deelname van de gelovigen in de zang te bevorderen. vgl: Musicam Sacram, 19[[[1564|19]]] Wat wordt gezegd over het zangkoor geldt met inachtneming van wat voorgeschreven is, ook voor de andere musici, bijzonder echter voor de organist.

Er behoort een cantor of een koorleider te zijn om de volkszang te leiden en te ondersteunen. Zelfs wanneer een koor ontbreekt, komt het aan de cantor toe om de verschillende gezangen te leiden, terwijl het volk deelneemt wat zijn aandeel betreft. vgl: Musicam Sacram, 21[[[1564|21]]]

Een liturgische functie vervullen ook:

1. de koster, die de liturgische boeken, de paramenten en de andere benodigdheden voor de viering van de Mis zorgvuldig gereed legt;
2. de commentator, die eventueel voor de gelovigen beknopte verklaringen, aanwijzingen en aansporingen geeft om hen binnen te leiden in de viering en te brengen tot een beter begrip ervan. Deze monitiones van de commentator moeten zorgvuldig voorbereid, sober en helder zijn. Bij het vervullen van zijn taak staat de commentator op een geschikte plaats met het gezicht naar de gelovigen, maar niet bij de ambo;
3. degenen die in de kerk collecteren;
4. degenen die in sommige streken de gelovigen aan de deur van de kerk ontvangen en ze naar de voor hen bestemde plaats brengen, alsmede de processies van de gelovigen regelen.

Het verdient aanbeveling dat er minstens in de kathedrale kerken en grotere kerken een competente bedienaar of ceremoniemeester is die zorgt voor een goede regeling van de liturgische plechtigheden én voor de waardige, stipte en eerbiedige uitvoering ervan door de gewijde bedienaren en door de lekengelovigen.

De liturgische taken die niet eigen zijn aan de priester of diaken en die hierboven 100-106[[1798|100-106]] besproken zijn, kunnen ook met een liturgische zegening of met een tijdelijke aanstelling toevertrouwd worden aan geschikte leken die door de pastoor of de rector van de kerk zijn uitgekozen. vgl: Laici... possunt [[[3608]]] Wat betreft de taak om de priester aan het altaar te dienen moeten de bepalingen onderhouden worden die door de bisschop voor zijn bisdom gegeven zijn.

Een en dezelfde priester moet altijd de presidentiële taak uitoefenen in alle delen met uitzondering van wat eigen is aan de mis waarbij de bisschop aanwezig is. vgl: 92[[[1798|92]]].

Als er meerdere personen aanwezig zijn die hetzelfde dienstwerk kunnen uitoefenen, is er niets op tegen dat ze de verschillende onderdelen van dit dienstwerk of deze taak onder elkaar verdelen en uitvoeren. Zo kan b. v. de ene diaken de onderdelen verzorgen die gezongen worden, en een andere de dienst aan het altaar; als er meerdere lezingen zijn, kan men deze over verschillende lectoren verdelen, enz. Het is echter allerminst juist dat meerdere personen één onderdeel van de viering onder elkaar verdelen, bijvoorbeeld dat dezelfde lezing door twee personen wordt gelezen, de een na de ander, tenzij het het passieverhaal betreft.

Als er in een mis met het volk maar één bedienaar aanwezig is, kan deze verschillende taken op zich nemen.

Een effectieve voorbereiding van elke liturgische viering moet overeenkomstig het missaal en de andere liturgische boeken gebeuren in onderlinge eensgezindheid en zorgvuldigheid door allen die het aangaat, zowel wat betreft de riten, als de pastoraal en de muziek. De voorbereiding vindt plaats onder leiding van de rector van de kerk, na ook de gelovigen te hebben gehoord in zaken die hen rechtstreeks aangaan. De priester echter die aan het hoofd staat van de viering, behoudt altijd het recht te regelen wat hem toekomt. vgl: Sacrosanctum Concilium, 22[[[570|22]]]

In de plaatselijke Kerk moet vanwege de betekenis ervan zeker de eerste plaats worden toegekend aan de Mis onder leiding van de bisschop die omringd is door zijn presbyterium, diakens en lekenbedienaren vgl: Sacrosanctum Concilium, 41[[[570|41]]] en met volledige en actieve deelname van het heilig volk van God. Daar immers vindt men de belangrijkste manifestatie van de Kerk.

In de Mis die de bisschop viert of waarvan hijzelf de leiding heeft zonder dat hij de Eucharistie viert, dienen de normen in acht genomen te worden die men vindt in het Caeremoniale Episcoporum. vgl: Caeremoniale Episcoporum ex decreto sacrosancti Oecumenici Concilii Vaticani II instauratum, (119-186)[[[3877|(119-186)]]]

Eveneens moet men het grote belang erkennen van de Mis die gevierd wordt met een gemeenschap, en wel bijzonder met de parochiegemeenschap, omdat deze op een bepaalde tijd en plaats de gehele Kerk vertegenwoordigt, hetgeen met name het geval is bij de gemeenschappelijke zondagsviering. vgl: Sacrosanctum Concilium, 42[[[570|42]]] vgl: Lumen Gentium, 28[[[617|28]]] vgl: Presbyterorum Ordinis, 5[[[704|5]]] vgl: Eucharisticum Mysterium, 26[[[1560|26]]]

Onder de missen die in sommige communiteiten gevierd worden, neemt de Conventsmis, welke deel uitmaakt van de dagelijkse getijden, of de z.g. Communiteitsmis een bijzondere plaats in. En hoewel deze Missen als zodanig geen enkele bijzondere vorm van viering inhouden, is het toch ten zeerste passend dat ze gezongen worden, vooral met volledige deelname van alle leden van de communiteit, religieuzen of kanunniken. In deze Missen vervult ieder zijn taak overeenkomstig de wijding of bediening die hij ontvangen heeft. Het is wenselijk dat alle priesters die niet verplicht zijn vanwege het pastorale nut van de gelovigen afzonderlijk te celebreren, zoveel mogelijk in de Conventsmis concelebreren. Bovendien kunnen alle priesters die tot dezelfde communiteit behoren en die verplicht zijn vanwege het pastorale welzijn van de gelovigen afzonderlijk te celebreren, op dezelfde dag ook concelebreren in de Convents- of Communiteitsmis. vgl: Eucharisticum Mysterium, 47[[[1560|47]]] Het verdient immers de voorkeur dat de priesters die bij een Eucharistieviering aanwezig zijn, de taak die aan hun wijding eigen is, op de gebruikelijke wijze uitoefenen - tenzij zij om een gerechtvaardigde reden verontschuldigd zijn -, en daarom als concelebranten deelnemen, gekleed in de liturgische gewaden. Anders dragen zij het eigen koorgewaad of een superplie over de toog.

Onder de Mis met het volk wordt de Mis verstaan die met deelname van de gelovigen gevierd wordt. Het is passend dat deze viering vooral op zondagen en verplichte feestdagen zoveel mogelijk met zang en een passend aantal bedienaren plaats heeft; vgl: Eucharisticum Mysterium, 26[[[1560|26]]] vgl: Musicam Sacram, 16,27[[[1564|16.27]]] maar ze mag ook zonder zang en met één bedienaar geschieden.

In elke viering van de Mis waarin een diaken aanwezig is, dient deze zijn taak uit te oefenen. Het verdient echter de voorkeur dat de priester die celebreert, gewoonlijk bijgestaan wordt door een acoliet, een lector en een cantor. De ritus evenwel die hieronder beschreven wordt, voorziet ook in de mogelijkheid van een groter aantal bedienaren.

Het altaar moet minstens met één witte dwaal bedekt zijn. Op het altaar of ernaast dienen in elke viering minstens twee, of zelfs vier of zes kandelaars met brandende kaarsen geplaatst te worden, vooral als het de Mis van de zondag of van een verplichte feestdag betreft, of zeven als de diocesane bisschop celebreert. Ook moet er een kruis met de afbeelding van de gekruisigde Christus op of bij het altaar zijn. De kandelaars en het kruis, voorzien van de afbeelding van de gekruisigde Christus, kunnen echter in de processie bij de intrede meegedragen worden. Op het altaar zelf kan het Evangelieboek, dat onderscheiden is van het boek voor de andere lezingen, neergelegd worden, tenzij het in de processie bij de intrede wordt meegedragen.

Eveneens worden klaargelegd:

1. bij de zetel van de priester: het missaal en eventueel een zangboek;
2. op de ambo: het lectionarium;
3. op de credenstafel:
   • kelk, corporale, kelkdoekje en eventueel een palla;
   • pateen of hostieschaal, en, zo nodig, cibories of pyxides;
   • brood voor de communie van de priester die celebreert, de diaken, de bedienaren en het volk;
   • ampullen met wijn en water, tenzij dit alles door de gelovigen bij de offerande-processie aangeboden wordt;
   • een vat met te zegenen water, wanneer er een besprenkeling plaatsvindt;
   • een communiepateen voor de gelovigen;
   • en de benodigdheden voor de handwassing.

Het verdient aanbeveling dat de kelk met een velum bedekt wordt dat of van de kleur van de dag of wit kan zijn.

In de sacristie dienen naargelang de verschillende vormen van viering de heilige gewaden vgl: 337-341[[[1798|337-341]]] van de priester, de diaken en andere bedienaren te worden klaargelegd:

1. voor de priester: albe, stool en kazuifel;
2. voor de diaken: albe, stool en dalmatiek, welke laatste men echter kan weglaten uit noodzaak of vanwege de mindere graad van de plechtigheid;
3. voor de andere bedienaren: een albe of een ander gewaad dat wettelijk is goedgekeurd. vgl: Ecclesiae de mysterio, 6[[[1377|6]]]

Allen die een albe dragen, gebruiken een singel en een amict, tenzij dit vanwege de vorm van de albe niet nodig is.

Wanneer de intrede plaatsvindt met een processie, dienen ook gereed gezet te worden het Evangelieboek; op zon- en feestdagen het wierookvat en scheepje met wierook, wanneer wierook gebruikt wordt; het kruis om in de processie mee te dragen en kandelaars met brandende kaarsen.

Als het volk is samengekomen, gaan priester en bedienaren, bekleed met de heilige gewaden, in deze volgorde naar het altaar:

1. de wierookdrager met het brandende wierookvat, als er wierook gebruikt wordt;
2. de bedienaren die de brandende kaarsen dragen, en tussen hen een acoliet of een andere bedienaar met het kruis;
3. de acolieten en andere bedienaren;
4. de lector die het Evangelieboek enigszins omhoog geheven kan dragen, maar niet het lectionarium;
5. de priester die de Mis zal celebreren.

Als er wierook gebruikt wordt, doet de priester wierook in het wierookvat en zegent het in stilte met een kruisteken, voordat de processie begint.

Terwijl de processie naar het altaar gaat, zingt men het gezang bij de intrede. vgl: 47-48[[[1798|47-48]]]

Als de priester en de bedienaren bij het altaar zijn aangekomen, maken zij een diepe buiging. Het kruis met de afbeelding van de gekruisigde Christus, dat eventueel in de processie is meegedragen, kan bij het altaar opgesteld worden, zodat het het altaarkruis wordt, waarvan er slechts één dient te zijn, anders dient het terzijde te worden gezet op een waardige plaats. De kandelaars worden echter op of naast het altaar geplaatst; het verdient aanbeveling het Evangelieboek op het altaar te leggen.

De priester gaat naar het altaar en vereert het met een kus. Daarna bewierookt hij eventueel het kruis en het altaar, terwijl hij eromheen gaat.

Hierna gaat de priester naar zijn zetel. Als het gezang bij de intrede beëindigd is, gaan allen staan en maken priester en gelovigen het kruisteken. De priester zegt daarbij: In de naam van de Vader en de Zoon en de Heilige Geest (In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti). Het volk antwoordt: Amen.

Daarna keert de priester zich naar het volk en met uitgestrekte handen begroet hij het, terwijl hij één van de hiervoor bestemde formules gebruikt. Bovendien kan de priester zelf of een andere bedienaar de gelovigen in zeer beknopte bewoordingen inleiden in de Mis van die dag.

Dan volgt de boete-akt. Daarna wordt het Heer, ontferm U (Kyrie) gezongen of gezegd volgens de rubrieken. vgl: 52[[[1798|52]]]

In vieringen waar het voorgeschreven is, wordt het Eer aan God (Gloria) gezongen of gezegd. vgl: 53[[[1798|53]]]

Vervolgens nodigt de priester het volk uit om te bidden, terwijl hij met gevouwen handen zegt: Laat ons bidden (Oremus). En samen met de priester bidden allen een korte tijd in stilte. Dan zegt de priester met uitgestrekte handen het collecta-gebed, waarna het volk antwoordt met de acclamatie: Amen.

Als het collecta-gebed beëindigd is, gaan allen zitten. De priester kan in zeer beknopte bewoordingen de gelovigen inleiden in de liturgie van het woord. De lector nu gaat naar de ambo en verkondigt uit het lectionarium dat daar reeds vóór de Mis is neergelegd, de eerste lezing, waarnaar allen luisteren. Op het einde ervan spreekt de lector de acclamatie uit Woord van de Heer (Verbum Domini), waarop allen antwoorden Wij danken God (Deo gratias). Daarna kan eventueel een korte stilte gehouden worden, zodat allen het gehoorde kunnen overwegen.

De psalmist of lector zelf draagt hierna de verzen van de Psalm voor, waarop het volk naar gewoonte antwoord geeft.

Als er een tweede lezing vóór het Evangelie is, verkondigt de lector deze vanaf de ambo, terwijl allen luisteren, en op het einde ervan antwoorden met de acclamatie, zoals hierboven staat vermeld (nr. 128)[1798|128]. Vervolgens kan eventueel een korte stilte gehouden worden.

Dan staan allen op en wordt het alleluia gezongen of een ander gezang, naar gelang de liturgische tijd dit vereist. vgl: 62-64[[[1798|62-64]]]

Terwijl het Alleluia of een ander gezang gezongen wordt, legt de priester wierook op, indien het wordt gebruikt, en zegent het. Daarna bidt hij in stilte met gevouwen handen en diep gebogen voor het altaar: Almachtige God, zuiver mijn hart ... (Munda cor meum).

Dan neemt hij het Evangelieboek, als dit op het altaar ligt, en voorafgegaan door lekenbedienaren die wierookvat en kaarsen kunnen dragen, gaat hij naar de ambo, terwijl hij het Evangelieboek enigszins omhoog geheven draagt. De aanwezigen keren zich naar de ambo om de bijzondere eerbied jegens het Evangelie van Christus te tonen.

Op de ambo opent de priester het boek en zegt met gevouwen handen: De Heer zij met u (Dominus vobiscum), terwijl het volk antwoordt met: En met uw geest (Et cum spiritu tuo), en vervolgens: Lezing uit het heilig Evangelie (Lectio sancti Evangelii), terwijl hij met zijn duim een teken maakt op het boek en op zijn voorhoofd, mond en borst, wat ook alle overigen doen. Het volk zegt de acclamatie: Eer zij U, Heer (Gloria tibi, Domine). De priester bewierookt het boek, als er wierook gebruikt wordt vgl: 276-277[[[1798|276-277]]] Daarna verkondigt hij het Evangelie en op het einde ervan spreekt hij de acclamatie uit: Woord van de Heer (Verbum Domini), waarop allen antwoorden Lof zij U, Christus (Laus tibi, Christe). De priester kust het boek en zegt in stilte: Mogen door de woorden van het Evangelie (Per Evangelica dicta).

Als er geen lector aanwezig is, draagt de priester zelf staande bij de ambo alle lezingen en de Psalm voor. Indien er wierook gebruikt wordt, legt hij deze op en zegent hem en zegt diep gebogen: Almachtige God, zuiver mijn hart (Munda cor meum).

De priester houdt de homilie, staande bij de zetel of op de ambo zelf of eventueel op een andere geschikte plaats; na beëindiging ervan kan enige tijd stilte gehouden worden.

Het symbolum wordt door de priester samen met het volk gezongen of gezegd vgl: 68[[[1798|68]]], terwijl allen staan. Bij de woorden: Hij heeft het vlees aangenomen resp.: geboren uit de maagd Maria (Et incarnatus est) maken allen een diepe buiging, maar op de hoogfeesten van de Aankondiging (Maria Boodschap) en de Geboorte van de Heer (Kerstmis) wordt geknield.

Na het symbolum nodigt de priester staande bij zijn zetel en met gevouwen handen de gelovigen in een korte monitio uit tot het universele gebed (de voorbede). Vervolgens geeft de cantor of de lector of een ander de intenties op vanaf de ambo of een andere geschikte plaats en gekeerd naar het volk; het volk van zijn kant antwoordt met een smeekbede. Tenslotte besluit de priester met uitgestrekte handen de smeekbede met een gebed.

Na het universele gebed gaan allen zitten en begint het gezang bij de offerande. vgl: 74[[[1798|74]]]

Een acoliet of een andere leken bedienaar die dient, plaatst het corporale, het kelkdoekje, de kelk, de palla en het missaal op het altaar.

Het is passend dat de deelname van de gelovigen tot uitdrukking wordt gebracht door het aanbieden ofwel van brood en wijn voor de Eucharistieviering ofwel van andere gaven waarmee een bijdrage wordt gegeven voor de noden van de Kerk en van de armen.

De offergaven van de gelovigen worden door de priester met behulp van een acoliet of een andere bedienaar in ontvangst genomen. Het brood en de wijn voor de Eucharistie worden naar de celebrant gebracht, die deze op het altaar plaatst; de andere gaven worden echter op een andere geschikte plaats neergelegd. vgl: 73[[[1798|73]]]

De priester neemt aan het altaar de pateen met het brood en houdt ze met beide handen enigszins omhoog geheven boven het altaar, terwijl hij in stilte zegt: Gezegend zijt Gij Heer (Benedictus es, Domine). Daarna plaatst hij de pateen met het brood op het corporale.

Vervolgens giet de priester staande aan de zijkant van het altaar wijn en een beetje water in de kelk, terwijl hij in stilte zegt: Water en wijn worden één (Per huius aquae) en worden de ampullen aangereikt door een bedienaar. Naar het midden van het altaar teruggekeerd neemt hij de kelk met beide handen en houdt hem enigszins omhoog geheven, terwijl hij in stilte zegt: Gezegend zijt Gij Heer (Benedictus es, Domine), en vervolgens plaatst hij de kelk op het corporale en bedekt deze eventueel met de palla.

Als er echter geen gezang plaats vindt bij de offerande, of het orgel niet wordt bespeeld, is het de priester toegestaan bij het aanbieden van het brood en de wijn de zegeningsformules luid uit te spreken, waarop het volk antwoordt met de acclamatie Gezegend zijt Gij, God in alle eeuwen (Benedictus Deus in saecula).

Als de kelk op het altaar is geplaatst, zegt de priester diep gebogen en in stilte: In het besef van onze onmacht (In spiritu humilitatis).

Als er wierook wordt gebruikt, legt de priester deze daarna op in het wierookvat, zegent deze in stilte en bewierookt de offergaven, het kruis en het altaar. Een bedienaar bewierookt staande aan de zijkant van het altaar de priester en dan het volk.

Na het gebed In het besef van onze onmacht (In spiritu humilitatis) of na de bewieroking wast de priester zijn handen staande aan de zijkant van het altaar, terwijl hij in stilte bidt: Neem alle schuld van ons af (Lava me, Domine) en het water door een bedienaar wordt uitgegoten.

Vervolgens teruggekeerd naar het midden van het altaar wendt de priester zich tot het volk en terwijl hij zijn handen uitstrekt en samenvouwt, nodigt hij uit om te bidden en zegt: Bidt broeders (Orate, fratres), enz. Het volk staat op en geeft als antwoord: Moge de Heer het offer (Suscipiat Dominus). Vervolgens zegt de priester met uitgestrekte handen het gebed over de gaven. Op het einde antwoordt het volk met de acclamatie: Amen.

Dan begint de priester het eucharistisch gebed. Overeenkomstig de rubrieken vgl: 365[[[1798|365]]] kiest hij een van de eucharistische gebeden die in het Romeins Missaal[4105] zijn opgenomen of door de Apostolische Stoel zijn goedgekeurd. Overeenkomstig het wezen van het eucharistisch gebed is het vereist dat alleen de priester krachtens zijn wijding het gebed uitspreekt. Het volk dient zich echter met de priester te verenigen in geloof en in stilte, alsook door de in het verloop van het eucharistisch gebed vastgestelde interventies, namelijk: de antwoorden in de dialoog van de prefatie, het Heilig (Sanctus), de acclamatie na de consecratie en de acclamatie Amen na de slotdoxologie en ook andere acclamaties die door de bisschoppenconferentie zijn goedgekeurd en door de Heilige Stoel zijn erkend.

Het is zeer aan te bevelen dat de priester de gedeelten zingt van het eucharistisch gebed die van muzieknoten zijn voorzien.

Wanneer de priester het eucharistisch gebed begint, zingt of zegt hij, de handen uitspreidend: De Heer zij met u (Dominus vobiscum), waarop het volk antwoordt: En met uw geest (Et cum spiritu tuo). Wanneer hij voortgaat met Verheft uw hart (Sursum corda) heft hij zijn handen op. Het volk antwoordt: Wij zijn met ons hart bij de Heer (Habemus ad Dominum). Met uitgestrekte handen voegt de priester er vervolgens aan toe: Brengen wij dank aan de Heer onze God (Gratias agamus Domino Deo nostro) en het volk antwoordt: Het is passend en goed Hem te danken (Dignum et iustum est). Daarna gaat de priester met uitgestrekte handen verder met de prefatie; als deze beëindigd is, zingt of zegt hij met gevouwen handen en heldere stem samen met alle aanwezigen: Heilig (Sanctus). vgl: b)[[[1798|79]]]

De priester zet het eucharistisch gebed voort volgens de rubrieken die in de tekst van ieder eucharistisch gebed staan aangegeven.

Als de celebrant bisschop is, voegt hij in de gebeden toe aan de woorden: in eenheid met de bisschop van Rome, Paus N (Papa nostro N): en met mij uw onwaardige dienaar (et me indigno famulo tuo), of voor uw dienaar, onze Paus N (Papae nostri N): voor mij uw onwaardige dienaar (mei indigni famuli tui). Wanneer een bisschop echter buiten zijn bisdom celebreert, voegt hij toe na de woorden in eenheid met de bisschop van Rome, Paus N (Papa nostro N): en met mij uw onwaardige dienaar en met mijn broeder N, de bisschop van deze kerk N en met mijn broeder N, de bisschop van deze kerk N en met mij uw onwaardige dienaar (et me indigno famulo tuo, et fratre meo N, Episcopo huius Ecclesiae N et fratre meo N, Episcopo huius Ecclesiae et me indigno famulo tuo), of voor uw dienaar, onze Paus N (Papae nostri N): voor mij uw onwaardige dienaar en voor mijn broeder N., de bisschop van deze kerk N. voor mijn broeder N, de bisschop van deze kerk en voor mij uw onwaardige dienaar (mei indigni famuli tui, et fratris mei N., Episcopi huius Ecclesiae N. fratris mei N., Episcopi huius Ecclesiae, et mei indigni famuli tui).

De diocesane bisschop of wie rechtens met hem gelijkgesteld is, moet met deze formule genoemd worden: in eenheid met de bisschop van Rome, Paus N., met onze bisschop (ofwel vicaris, prelaat, prefect, abt) N. (una cum famulo tuo Papa nostro N. et Episcopo (vel Vicario, Praelato, Praefecto, Abbate) nostro N.. De bisschop-coadiutor en de hulpbisschoppen, maar niet de andere eventueel aanwezige bisschoppen, mogen in het eucharistisch gebed genoemd worden. Wanneer het er meerderen zijn, zegt men dit met een algemene formule: in eenheid met onze bisschop N. en zijn hulpbisschoppen (et Episcopo nostro N., eiusque Episcopis adiutoribus).

In elk eucharistisch gebed dienen bovenstaande formules aangepast te worden overeenkomstig de grammaticale regels.

Eventueel waarschuwt een bedienaar de gelovigen kort vóór de consecratie door een teken met de bel. Eveneens luidt hij de bel bij iedere opheffing overeenkomstig plaatselijk gebruik.

Als er wierook wordt gebruikt, bewierookt een bedienaar hostie en kelk, wanneer deze na de consecratie aan het volk getoond worden.

Nadat na de consecratie door de priester is gezegd: Mysterie van het geloof ("Mysterium fidei"), spreekt het volk de acclamatie uit, waarbij een van de voorgeschreven formules wordt gebruikt.

Op het einde van het eucharistisch gebed neemt de priester de pateen met de hostie en de kelk, houdt beide omhoog en zegt alleen hij de doxologie: Door Hem (Per ipsum), Aan het slot antwoordt het volk met de acclamatie Amen. Daarna plaatst de priester de pateen en de kelk op het corporale.

Na het eucharistisch gebed zegt de priester met gevouwen handen de monitio, voorafgaand aan het gebed des Heren, dat hij daarna met uitgestrekte handen samen met het volk uitspreekt.

Na het gebed des Heren zegt alleen de priester het embolisme en wel met uitgestrekte handen: Verlos ons (Libera nos), waarna het volk antwoordt met de acclamatie: Want van U is het koninkrijk (Quia tuum est regnum).

Vervolgens zegt de priester met uitgestrekte handen en met heldere stem het gebed: Heer Jezus Christus, Gij hebt aan uw apostelen gezegd (Domine Iesu Christe, qui dixisti); op het einde daarvan verkondigt hij de vrede gekeerd naar het volk, terwijl hij zijn handen uitspreidt en samenvoegt, en zegt: De vrede des Heren zij altijd met u (Pax Domini sit semper vobiscum). Het volk antwoordt: En met uw geest (Et cum spiritu tuo). Daarna voegt de priester er eventueel aan toe: Wenst elkaar de vrede (Offerte vobis pacem). De priester kan de vrede wensen aan de bedienaren, maar blijft altijd binnen het priesterkoor, opdat de viering niet verstoord wordt. Zo dient hij eveneens te doen, als hij om een billijke reden aan een klein aantal gelovigen de vrede wil wensen. Allen geven echter elkaar een teken van vrede, gemeenschap en liefde overeenkomstig de bepalingen van de bisschoppenconferentie. Terwijl de vrede gewenst wordt, kan gezegd worden: De vrede des Heren zij altijd met u (Pax Domini sit semper tecum), waarop wordt geantwoord: Amen.

Dan neemt de priester de hostie, breekt ze boven de pateen en laat een deeltje in de kelk vallen, terwijl hij in stilte zegt: Lichaam en Bloed (Haec commixtio). Ondertussen wordt het Lam Gods (Agnus Dei) door het koor en het volk gezongen of gezegd. vgl: 83[[[1798|83]]]

Hierna zegt de priester in stilte en met gevouwen handen het gebed bij de communie: Heer Jezus Christus, Zoon van de levende God (Domine Iesu Christe, Fili Dei vivi), ofwel: Heer Jezus Christus, laat het delen in uw Lichaam (Perceptio Corporis et Sanguinis)

Na dit gebed maakt de priester een kniebuiging, neemt de hostie die in dezelfde Mis geconsacreerd is, en, terwijl hij deze boven de pateen of boven de kelk een weinig omhoog geheven houdt, zegt hij naar het volk gekeerd: Zie het Lam Gods (Ecce Agnus Dei), en samen met het volk voegt hij eraan toe: Heer, ik ben niet waardig (Domine, non sum dignus).

Daarna zegt de priester in stilte, staande naar het altaar gekeerd: Het Lichaam van Christus beware mij tot eeuwig leven (Corpus Christi custodiat me in vitam aeternam) en met eerbied nuttigt hij het Lichaam van Christus. Dan neemt hij de kelk en zegt in stilte: Het Bloed van Christus beware mij tot eeuwig leven (Sanguis Christi custodiat me in vitam aeternam) en met eerbied nuttigt hij het Bloed van Christus.

Terwijl de priester het Sacrament nuttigt, zet men het gezang bij de communie in. vgl: 86[[[1798|86]]]

Dan neemt de priester de pateen (of hostieschaal) of de ciborie (of pyxis) en gaat naar hen die zullen communiceren en die gewoonlijk naderen in de vorm van een processie.

Het is niet toegestaan dat de gelovigen het geconsacreerde Brood en de heilige Kelk zelf nemen en nog minder dat zij deze van hand tot hand aan elkaar doorgeven. De gelovigen ontvangen geknield of staande de Communie, zoals de bisschoppenconferentie zal hebben vastgesteld. Wanneer zij echter staande de Communie ontvangen, wordt aanbevolen dat zij vóór het ontvangen van het Sacrament een verschuldigde eerbiedsbetuiging maken, zoals vastgesteld dient te worden in dezelfde bepalingen.

Als de Communie slechts onder de gedaante van brood wordt gegeven, toont de priester aan ieder afzonderlijk de hostie door haar enigszins omhoog te heffen en zegt: Lichaam van Christus (Corpus Christi). Degene die communiceert, antwoordt: Amen, en ontvangt naar eigen keuze het Sacrament in de mond of - waar dit is toegestaan - op de hand. En degene die communiceert, ontvangt direct de heilige Hostie en nuttigt deze volledig.

Als de Communie onder beide Gedaanten wordt gegeven, dient men zich te houden aan de ritus die elders beschreven staat vgl: 284-287[[[1798|284-287]]]

Andere priesters die eventueel aanwezig zijn, kunnen de priester helpen bij het uitreiken van de Communie. Als er geen priesters aanwezig zijn en het aantal communicanten zeer groot is, kan de priester buitengewone bedienaren bij zich roepen om te helpen, dat wil zeggen: de officieel aangestelde acoliet of ook andere gelovigen die officieel hiervoor aangewezen zijn. vgl: Inaestimabile donum, 10[[[1381|10]]] vgl: Ecclesiae de mysterio, 8[[[1377|8]]] In geval van nood kan de priester geschikte gelovigen voor deze gelegenheid aanwijzen. vgl: Aanhangsel, De ritus voor de aanstelling van een buitengewone bedienaar van de heilige communie voor een enkele gelegenheid, Missale Romanum (ed. typ. 2002), blz. 1253.[[[4105]]]

Deze bedienaren komen niet naar het altaar, voordat de priester de Communie heeft genuttigd, en altijd dienen zij uit de hand van de priester die celebreert, het vaatwerk te ontvangen dat de gedaanten van de allerheiligste Eucharistie bevat die aan de gelovigen uitgedeeld dienen te worden.

Als de Communie uitgedeeld is, nuttigt de priester zelf bij het altaar onmiddellijk en volledig de eventueel overgebleven geconsacreerde Wijn; de overgebleven geconsacreerde Hosties echter nuttigt hij bij het altaar of hij brengt ze naar de plaats die voor het bewaren van de Eucharistie bestemd is.

Wanneer de priester aan het altaar is teruggekeerd, verzamelt hij de eventuele partikels; dan reinigt hij, staande aan het altaar of aan de credenstafel, de pateen (of hostie schaal) ofwel de ciborie (of pyxis) boven de kelk; daarna reinigt hij de kelk, terwijl hij in stilte zegt: Heer, laat ons in een zuiver hart (Quod ore sumpsimus), en droogt hij de kelk met het kelkdoekje af. Als het vaatwerk aan het altaar gereinigd is, wordt het door een bedienaar naar de credenstafel gebracht. Men mag ook - vooral als er méér vaatwerk is - het vaatwerk dat gereinigd moet worden en dat op gepaste wijze is bedekt, op het altaar of op de credenstafel laten staan op het corporale en direct na de Mis reinigen, wanneer het volk is heengezonden.

Daarna kan de priester naar zijn zetel terugkeren. Men kan enige tijd een gewijde stilte in acht nemen of een psalm, een andere lofzang of een hymne zingen. vgl: 88[[[1798|88]]]

Vervolgens zegt de priester met gevouwen handen, staande bij zijn zetel of het altaar en gekeerd naar het volk: Laat ons bidden (Oremus) en met uitgestrekte handen zegt hij het gebed na de communie, waaraan een korte tijd van stilte kan voorafgaan, tenzij deze al onmiddellijk na de communie voorafgegaan is. Op het einde van het gebed antwoordt het volk met de acclamatie: Amen.

Wanneer het gebed na de communie beëindigd is, kunnen eventuele korte mededelingen aan het volk gedaan worden.

Vervolgens groet de priester met uitgestrekte handen het volk en zegt: De Heer zij met u (Dominus vobiscum), waarop het volk antwoordt: En met uw geest (Et cum spiritu tuo). En de priester vouwt opnieuw zijn handen en terstond voegt hij eraan toe, terwijl hij zijn linkerhand op zijn borst legt en zijn rechterhand omhoog heft: Zegene u de almachtige God (Benedicat vos omnipotens Deus) en terwijl hij een kruisteken maakt over het volk, zegt hij: Vader, Zoon en Heilige Geest (Pater et Filius et Spiritus Sanctus). Allen antwoorden: Amen.

Op sommige dagen en bij bepaalde gelegenheden krijgt deze zegen overeenkomstig de rubrieken een rijkere uitdrukking in een gebed over het volk of in een andere, meer plechtige formule.

De bisschop zegent het volk met de overeenkomstige formule, terwijl hij driemaal het kruisteken maakt over het volk. vgl: Caeremoniale Episcoporum ex decreto sacrosancti Oecumenici Concilii Vaticani II instauratum, (1118-1121)[[[3877|(1118-1121)]]]

Terstond na de zegen zegt de priester met gevouwen handen: Gaat nu allen heen in vrede (Ite, missa est) en allen antwoorden: Wij danken God (Deo gratias).

Dan vereert de priester op de gebruikelijke wijze het altaar met een kus, en na een diepe buiging daarvoor samen met de lekenbedienaren, keert hij met hen terug.

Als er echter op de Mis een of andere liturgische handeling volgt, komen de slotriten, dat wil zeggen: de groet, de zegen en de wegzending, te vervallen.

Als er een diaken bij de Eucharistieviering aanwezig is, dient hij met de heilige gewaden bekleed zijn dienstwerk uit te oefenen. Immers, hij:

1. assisteert de priester en loopt aan zijn zijde;
2. vervult de dienst aan het altaar zowel bij de kelk, als bij het boek;
3. verkondigt het Evangelie en kan in opdracht van de priester die celebreert, de homilie houden vgl: 66[[[1798|66]]];
4. richt zich tot het gelovige volk met gepaste monitiones en spreekt de intenties van het universele gebed uit;
5. helpt de priester die celebreert, bij het uitreiken van de communie en reinigt de gewijde vaten en brengt ze in orde;
6. als er geen andere bedienaren aanwezig zijn, vervult hij hun taken, voorzover het nodig blijkt.

De diaken die het Evangelieboek enigszins omhoog geheven draagt, gaat voor de priester uit, wanneer deze naar het altaar gaat; anders blijft hij naast hem.

Wanneer hij het Evangelieboek draagt en bij het altaar is gekomen, gaat hij zonder eerbiedsbetuiging naar het altaar toe. Na het Evangelieboek op het altaar neergelegd te hebben - hetgeen aanbeveling verdient - kust hij het altaar tegelijk met de priester.

Als de diaken het Evangelieboek echter niet draagt, maakt hij op de gebruikelijke wijze een diepe buiging voor het altaar samen met de priester en vereert hij samen met hem het altaar met een kus.

Tenslotte assisteert hij de priester, als er wierook gebruikt wordt, bij het opleggen van de wierook en bij het bewieroken van het kruis en het altaar.

Wanneer het altaar bewierookt is, gaat hij samen met de priester naar zijn zetel en blijft daar naast de priester om hem zo nodig te dienen.

Terwijl het Alleluia of een ander gezang gezongen wordt, dient hij de priester bij het opleggen van de wierook, als die gebruikt wordt; daarna vraagt hij, diep gebogen voor de priester, zacht de zegen met de woorden: Heer, zegen mij (Iube, domne, benedicere). De priester zegent hem met de woorden: De Heer zij in uw hart (Dominus sit in corde tuo). De diaken maakt een kruisteken en antwoordt: Amen. Daarna neemt hij - na een buiging voor het altaar - het Evangelieboek dat op het altaar is neergelegd, en gaat naar de ambo, terwijl hij het boek enigszins omhoog geheven draagt, en voorafgegaan wordt door de wierookdrager met rokend wierookvat en de bedienaren met brandende kaarsen. Daar begroet hij het volk en zegt met gevouwen handen De Heer zij met u (Dominus vobiscum), vervolgens maakt hij bij de woorden Lezing uit het heilig Evangelie (Lectio sancti Evangelii) met zijn duim een teken op het boek en daarna op zijn voorhoofd, mond en borst, bewierookt het boek en verkondigt het Evangelie. Op het einde ervan spreekt hij de acclamatie uit Woord van de Heer (Verbum Domini), waarop allen antwoorden: Lof zij U, Christus (Laus tibi, Christe). Daarna vereert hij het boek met een kus, terwijl hij in stilte zegt: Mogen door de woorden van het Evangelie (Per evangelica dicta) en keert hij naar de priester terug.

Wanneer een diaken de bisschop dient, brengt hij het boek naar hem om het te kussen of kust het zelf, terwijl hij in stilte zegt: Mogen door de woorden van het Evangelie (Per evangelica dicta). In meer plechtige vieringen schenkt de bisschop eventueel met het Evangelieboek zijn zegen aan het volk.

Tenslotte kan het Evangelieboek naar de credens of een andere geschikte en waardige plaats gebracht worden.

Als ook een andere geschikte lector afwezig is, dient de diaken ook de andere lezingen voor te dragen.

De intenties van het gebed van de gelovigen worden door de diaken zelf na de inleiding van de priester uitgesproken gewoonlijk vanaf de ambo.

Na het universele gebed (ofwel de voorbede) maakt de diaken, terwijl de priester bij zijn zetel blijft, het altaar klaar met behulp van de acoliet; maar het komt aan hem zelf toe zorg te dragen voor de heilige vaten. Hij assisteert ook de priester bij het in ontvangst nemen van de gaven van het volk. Daarna overhandigt hij de priester de pateen met het brood dat geconsacreerd moet worden; hij giet wijn en een beetje water in de kelk, terwijl hij in stilte zegt: Water en wijn worden één (Per huius aquae), en vervolgens biedt hij de kelk aan de priester aan. Dit klaarmaken van de kelk kan hij aan de credenstafel verrichten. Als er wierook gebruikt wordt, dient hij de priester bij het bewieroken van de offergaven, het kruis en het altaar, en daarna bewierookt hij zelf of een acoliet de priester en het volk.

Gedurende het eucharistisch gebed staat de diaken dicht bij de priester, maar een weinig achter hem, opdat hij, wanneer het nodig is, kan dienen bij de kelk of het missaal.

Vanaf de epiclese tot en met het tonen van de kelk blijft de diaken gewoonlijk knielen. Als er meer diakens zijn, kan een van hen bij de consecratie wierook in het wierookvat doen en wieroken bij de opheffing van de hostie en de kelk.

Bij de slotdoxologie van het eucharistisch gebed houdt hij, staande naast de priester, de kelk omhoog geheven, terwijl de priester de pateen met de hostie omhoog heft, totdat het volk met de acclamatie Amen heeft geantwoord.

Nadat de priester het vredegebed en De vrede des Heren zij altijd met u (Pax Domini sit semper vobiscum) gezegd heeft, en het volk heeft geantwoord: En met uw geest (Et cum spiritu tuo), nodigt de diaken eventueel tot de vredewens uit, en zegt met gevouwen handen en gekeerd naar het volk: Wenst elkaar de vrede (Offerte vobis pacem). Zelf ontvangt hij de vredewens van de priester en kan hij de vredewens geven aan de andere bedienaren die het dichtst bij hem staan.

Wanneer de priester gecommuniceerd heeft, ontvangt de diaken van de priester zelf de Communie onder beide gedaanten, en helpt daarna de priester met het uitreiken van de Communie aan het volk. Als de Communie onder beide gedaanten wordt gegeven, bedient hij de Kelk voor de communicanten, en na het uitreiken drinkt hij terstond eerbiedig aan het altaar al het Bloed van Christus dat is overgebleven, eventueel met behulp van de andere diakens en priesters.

Wanneer het uitreiken van de Communie beëindigd is, keert de diaken met de priester naar het altaar terug, verzamelt de eventuele partikels, brengt de kelk en de andere heilige vaten naar de credens, reinigt ze daar en brengt ze in orde op de gebruikelijke wijze, terwijl de priester naar zijn zetel terugkeert. Men mag ook het vaatwerk dat gereinigd moet worden en dat op gepaste wijze bedekt is, op de credenstafel laten staan op het corporale om ze direct na de Mis te reinigen, wanneer het volk is heengezonden.

Nadat het gebed na de communie uitgesproken is, doet de diaken eventuele korte mededelingen aan het volk, tenzij de priester dit liever zelf doet.

Als een gebed over het volk of een plechtige zegenformule genomen wordt, zegt de diaken: Buigt u voor de zegen (Inclinate vos ad benedictionem). Nadat de priester de zegen gegeven heeft, zendt de diaken het volk weg, terwijl hij gekeerd naar het volk en met gevouwen handen zegt: Gaat nu allen heen in vrede (Ite, missa est).

Dan vereert hij samen met de priester het altaar met een kus en, na een diepe buiging gaat hij heen op dezelfde manier als hij gekomen is.

De functies die de acoliet kan vervullen, zijn van verschillende aard; verscheidene hiervan kunnen tegelijk voorkomen. Daarom is het op zijn plaats dat zij op passende wijze over verschillende acolieten worden verdeeld; indien er slechts één acoliet aanwezig is, moet deze het belangrijkste zelf doen, terwijl het overige over meerdere bedienaren dient te worden verdeeld.

Als men naar het altaar gaat, kan hij tussen twee bedienaren met brandende kaarsen het kruis dragen. Wanneer hij bij het altaar is aangekomen, stelt hij het kruis bij het altaar op, zodat het het altaarkruis wordt, anders plaatst hij het op een waardige plaats. Daarna gaat hij naar zijn plaats op het priesterkoor.

Gedurende de gehele viering behoort het tot de taak van de acoliet, zo vaak als nodig is, naar de priester of diaken te gaan om hun het boek te brengen en de nodige diensten te verlenen. Daarom behoort hij zoveel mogelijk een plaats te hebben vanwaar hij zijn dienstwerk gemakkelijk kan vervullen, zowel bij de zetel van de priester, als bij het altaar.

Bij afwezigheid van een diaken plaatst de acoliet, wanneer het universele gebed (de voorbede) is beëindigd, het corporale, het kelkdoekje, de kelk, de palla en het missaal op het altaar, terwijl de priester bij zijn zetel blijft. Vervolgens helpt hij - indien nodig - de priester bij het in ontvangst nemen van de gaven van het volk en brengt hij eventueel brood en wijn naar het altaar om ze aan de priester te overhandigen. Als er wierook wordt gebruikt, biedt hij het wierookvat aan de priester aan en assisteert hem bij de bewieroking van de offergaven, van het kruis en van het altaar. Daarna bewierookt hij de priester en het volk.

De acoliet die officieel is aangesteld, kan als buitengewone bedienaar - indien nodig - de priester helpen bij het uitreiken van de communie aan het volk. vgl: Ministeria quaedam[[[291]]] Als de Communie onder beide gedaanten wordt gegeven, bedient hij bij afwezigheid van een diaken zelf de Kelk voor de communicanten of houdt de Kelk vast, indien de Communie door indopen geschiedt.

Eveneens helpt de officieel aangestelde acoliet na het uitreiken van de Communie de priester of diaken bij het reinigen en in orde brengen van de heilige vaten. Bij afwezigheid van een diaken brengt de officieel aangestelde acoliet de heilige vaten naar de credenstafel om ze daar op de gebruikelijke wijze te reinigen, af te drogen en in orde te brengen.

Wanneer de viering van de Mis is beëindigd, keren de acoliet en de overige bedienaren samen met de diaken en de priester in processie naar de sacristie terug op dezelfde wijze en in dezelfde volgorde als waarin zij gekomen waren.

Bij afwezigheid van een diaken kan de lector, gekleed in een goedgekeurd gewaad, het evangelieboek enigszins omhoog geheven dragen, wanneer men naar het altaar gaat: in dit geval loopt hij voor de priester uit; in alle andere gevallen loopt hij samen met de andere bedienaren.

Wanneer hij bij het altaar is aangekomen, maakt hij met de anderen een diepe buiging. Als hij het Evangelieboek draagt, gaat hij naar het altaar en legt het Evangelieboek daarop neer. Daarna gaat hij met de andere bedienaren naar zijn plaats in het priesterkoor.

De lezingen die voorafgaan aan het Evangelie, leest hij vanaf de ambo. Bij afwezigheid van een psalmist kan hij ook de antwoordpsalm na de eerste lezing voordragen.

Bij afwezigheid van een diaken kan hij na de inleiding door de priester de intenties van het universele gebed voordragen vanaf de ambo.

Als er bij de intrede of bij de Communie niet gezongen wordt en de antifonen die in het Missaal[4105] worden voorgesteld, niet door de gelovigen worden gezegd, kan hij ze op het geschikte ogenblik voordragen. vgl: 48.87[[[1798|48.87]]]

De concelebratie waardoor de eenheid van het priesterschap en van het offer alsmede van heel het volk van God op passende wijze tot uitdrukking komt, wordt door de ritus zelf voorgeschreven: bij de wijding van een bisschop en van de priesters, bij de zegening van een abt en bij de Chrismamis. Zij wordt echter aanbevolen, tenzij het belang van de christengelovigen iets anders vraagt of aanbeveelt:

1. voor de avondmis van de viering van het Avondmaal van de Heer (op Witte Donderdag);
2. voor de Mis bij gelegenheid van concilies, bijeenkomsten van bisschoppen en synoden;
3. voor de Conventsmis en de voornaamste Mis in kerken en kapellen
4. voor de Missen bij bijeenkomsten van welke aard ook van seculiere zowel als reguliere priesters. vgl: Sacrosanctum Concilium, 57[[[570|57]]] vgl: Codex Iuris Canonici, 902[[[30|902]]]

Iedere priester is het evenwel geoorloofd om individueel de eucharistie te celebreren, tenzij op hetzelfde tijdstip in dezelfde kerk of kapel een concelebratie plaatsvindt. Het is echter niet toegestaan bij de viering van het Avondmaal des Heren op Witte Donderdag en de Mis van de Paaswake het heilig offer individueel op te dragen.

Priesters die op reis zijn, dienen van harte tot de eucharistische concelebratie toegelaten te worden, mits hun priesterlijke waardigheid is vastgesteld.

Waar een groot aantal priesters bijeen is, kan er op dezelfde dag ook meermalen geconcelebreerd worden, waar de noodzaak of het pastorale belang dit aanbeveelt; het moet echter op achtereenvolgende tijdstippen ofwel op verschillende heilige plaatsen gebeuren. vgl: Eucharisticum Mysterium, 47[[[1560|47]]]

Het komt rechtens aan de bisschop toe om regelingen te treffen voor de concelebratie in alle kerken en kapellen van zijn bisdom.

Bijzondere waardering verdient die concelebratie waarin de priesters van een bisdom samen met hun eigen bisschop concelebreren, vooral in een Statiemis op de feesten van het liturgisch jaar die met grotere plechtigheid gevierd worden, in de Mis van de wijding van een nieuwe diocesane bisschop of zijn coadiutor of hulpbisschop, in de Chrismamis, in de Avondmis van de viering van het Avondmaal des Heren (op Witte Donderdag), in de vieringen van de heilige stichter van een plaatselijke kerk of de patroon van het bisdom, op de verjaardag van de bisschopswijding en tenslotte bij gelegenheid van een synode of een pastorale visitatie.

Om dezelfde reden wordt de concelebratie aanbevolen, telkens als de priesters met hun eigen bisschop samenkomen bij gelegenheid van een retraite of van een andere vergadering. In deze gevallen komt dat teken van eenheid van het priesterschap en van de Kerk, dat eigen is aan elke concelebratie, nog duidelijker tot uitdrukking. vgl: Eucharisticum Mysterium, 47[[[1560|47]]]

Om een bijzondere reden vanwege de betekenis van de ritus of vanwege de rang van het het feest, is het toegestaan om meermalen op dezelfde dag te celebreren of concelebreren in de volgende gevallen:

1. als iemand op Witte Donderdag de Chrismamis heeft gecelebreerd of geconcelebreerd, kan hij ook de Avondmis bij de viering van het Avondmaal des Heren celebreren of concelebreren;
2. wanneer iemand de Mis van de Paaswake heeft gecelebreerd of geconcelebreerd, kan hij de Mis op Paasdag celebreren of concelebreren;
3. bij de Geboorte van de Heer (Kerstmis) kunnen alle priesters drie missen celebreren of concelebreren, mits dit gebeurt op de overeenkomstige tijd;
4. op de dag van de Gedachtenis van alle overleden gelovigen (Allerzielen) kunnen alle priesters drie missen celebreren of concelebreren, mits de vieringen op verschillende tijden plaatsvinden en met inachtneming van wat bepaald is betreffende de applicatie van de tweede en de derde mis; vgl: A.A.S. 7 (1915), blz. 401-404[[[2185]]]
5. als iemand op een synode of bij een pastorale visitatie met de bisschop of zijn afgevaardigde, of bij gelegenheid van een of andere samenkomst van priesters concelebreert, kan hij nogmaals de Mis celebreren vanwege het belang van de gelovigen. Hetzelfde geldt, dienovereenkomstig voor samenkomsten van religieuzen, met inachtneming van hetgeen bepaald is.

Voor het verloop van de geconcelebreerde Mis in al haar vormen gelden dezelfde normen die in het algemeen onderhouden moeten worden vgl: 112-198[[[1798|112-198]]], met behoud of onder wijziging van hetgeen hieronder uiteengezet wordt.

Als de Mis al begonnen is, mag nooit iemand tot de concelebratie toetreden, noch toegelaten worden.

In het priesterkoor dienen gereed te worden gemaakt:

1. zetels en tekstboekjes voor de concelebrerende priesters;
2. op de credens: een kelk die groot genoeg is, of meer kelken.

Als er geen diaken aanwezig is, worden de taken die hem toekomen, door enige concelebranten vervuld.

Indien er ook geen andere bedienaren zijn, kunnen de gedeelten die hun toekomen, aan andere gelovigen die daarvoor geschikt zijn toevertrouwd worden; anders worden zij door enkele concelebranten verricht.

De concelebranten bekleden zich in de sacristie of op een andere geschikte plaats met de heilige gewaden die zij gewoonlijk aandoen als ze afzonderlijk de Mis celebreren. Maar om een gerechtvaardigde reden, bijv. vanwege het vrij grote aantal concelebranten en vanwege gebrek aan paramenten, kunnen de concelebranten - steeds met uitzondering van de hoofdcelebrant - het kazuifel weglaten en een stool over de albe dragen.

Wanneer alles naar behoren gereed is, vindt gewoonlijk de processie plaats door de kerk naar het altaar. De concelebrerende priesters gaan voor de hoofdcelebrant uit.

Aan het altaar gekomen maken de concelebranten en de hoofdcelebrant een diepe buiging, vereren het altaar met een kus en gaan vervolgens naar de hun toegewezen zetel. De hoofdcelebrant echter bewierookt eventueel het kruis en het altaar en gaat daarna naar zijn zetel.

Tijdens de liturgie van het woord blijven de concelebranten op hun plaats; zij gaan zitten of staan volgens dezelfde ordening als de hoofdcelebrant.

Wanneer het Alleluia wordt ingezet, staan allen op met uitzondering van de bisschop, die in stilte de wierook oplegt en de diaken zegent of bij diens afwezigheid de concelebrant die het Evangelie zal verkondigen. Maar tijdens de concelebratie waarbij een priester voorgaat, vraagt en ontvangt de concelebrant die bij afwezigheid van de diaken het Evangelie verkondigt, niet de zegen van de hoofdcelebrant.

De homilie wordt gewoonlijk gehouden door de hoofdcelebrant of door één van de concelebranten.

De bereiding van de gaven vgl: 139-146[[[1798|139-146]]] wordt door de hoofdcelebrant voltrokken, terwijl de andere concelebranten op hun plaats blijven.

Nadat de hoofdcelebrant het gebed over de gaven heeft gezegd, komen de concelebranten naar het altaar en stellen er zich rondom op, maar zo dat zij bij het verloop van de riten niet in de weg staan en de heilige handeling goed door de gelovigen gezien kan worden. Zij mogen ook de diaken niet hinderen, wanneer deze bij het altaar moet komen omwille van zijn dienstwerk.

De diaken dient bij het altaar zijn eigen dienstwerk uit te oefenen wanneer het nodig is om kelk en missaal te bedienen. Maar voor zover het kan, staat hij enigszins achter de concelebrerende priesters die rondom de hoofdcelebrant staan.

De prefatie wordt alleen gezongen of gezegd door de priester die hoofdcelebrant is; het Heilig (Sanctus) echter wordt door alle concelebranten samen met het volk en het koor gezongen of gezegd.

Als het Heilig (Sanctus) beëindigd is, zetten de concelebrerende priesters het eucharistisch gebed voort zoals hierna beschreven wordt. Alleen de hoofdcelebrant maakt de gebaren, tenzij anders aangegeven staat.

Bij het bidden van het eucharistisch gebed moeten de gedeelten die door alle concelebranten samen gezegd worden, en vooral de consecratie-woorden, die allen verplicht zijn uit te spreken, door de concelebranten zacht uitgesproken worden, zodat de stem van de hoofdcelebrant duidelijk gehoord wordt. Op die manier kan het volk de woorden gemakkelijker verstaan.

Het verdient aanbeveling dat de gedeelten die door alle concelebranten gezegd dienen te worden en die in het Missaal[4105] van muzieknoten zijn voorzien, gezongen worden.

In Eucharistisch gebed I of de Romeinse canon wordt U dan, algoede Vader (Te igitur) alleen door de hoofdcelebrant en met uitgestrekte handen gebeden.

Het is passend dat de gedachtenis van de levenden en Verbonden in eenzelfde gemeenschap (Communicantes) aan één of ook nog aan een tweede concelebrerende priester worden overgelaten, die deze gebeden alleen uitspreekt, met uitgestrekte handen en luid.

Aanvaard genadig (Hanc igitur) wordt weer door de hoofdcelebrant alleen en met uitgestrekte handen gebeden.

Vanaf het Gewaardig U, God (Quam oblationem) tot en met Wij smeken U, almachtige God (Supplices) maakt de hoofdcelebrant de gebaren, alle concelebranten zeggen echter alles samen, op de volgende wijze:

1. Het Gewaardig U, God (Quam oblationem) met de handen naar de offergaven uitgestrekt;
2. Die op de avond voor (Qui pridie) en Zo nam Hij ook (Simili modo) met gevouwen handen;
3. de woorden van de Heer met de rechterhand naar het brood en de kelk uitgestrekt, als men dit geschikt acht; bij de opheffing zien ze op naar de Hostie en de Kelk en maken daarna een diepe buiging;
4. Daarom gedenkend (Unde et memores) en Gewaardig U (Supra quae) met de handen uitgestrekt;
5. Wij smeken U (Supplices) gebogen en met gevouwen handen tot en met de woorden van uw Zoon ontvangen (ex hac altaris participatione) en daarna richten zij zich op en maken het kruisteken bij de woorden met hemelse zegen en genade verzadigd worden (omni benedictione caelesti et gratia repleamur).

Het is passend de gedachtenis van de overledenen en En ons, uw zondige dienaars (Nobis quoque peccatoribus) aan één of ook nog aan andere concelebrant toe te vertrouwen die deze gebeden alleen uitspreekt, met uitgestrekte handen en luid.

Bij de woorden En ons, uw zondige dienaars (Nobis quoque peccatoribus) kloppen alle concelebranten op hun borst.

Door wie Gij, Heer, al deze gaven (Per quem haec omnia) wordt alleen door de hoofdcelebrant gezegd.

In eucharistisch gebed II wordt Gij zijt waarlijk heilig (Vere Sanctus) alleen door de hoofdcelebrant en met uitgestrekte handen gebeden.

Vanaf Heilig dan deze gaven (Haec ergo dona) tot en met Zo delen wij in (Et supplices) zeggen alle concelebranten samen alles op de volgende wijze:

1. Heilig dan deze gaven (Haec ergo dona) met de handen naar de offergaven uitgestrekt;
2. Toen Hij werd overgeleverd (Qui cum passioni) en Zo nam Hij na de maaltijd (Simili modo) met gevouwen handen;
3. de woorden van de Heer met de rechterhand naar het brood en de kelk uitgestrekt, als men dit geschikt acht; bij de opheffing zien ze op naar de Hostie en de Kelk en maken daarna een diepe buiging;
4. Zijn dood en verrijzenis indachtig (Memores igitur) en Zo delen wij in (Et supplices) met uitgestrekte handen.

Het is passend de voorbeden (intercessies) voor de levenden Denk toch Heer (Recordare, Domine) en voor de overledenen Gedenk ook onze broeders en zusters (Memento etiam jratrum nostrorum) aan één of ook nog aan een andere concelebrant toe te vertrouwen die deze gebeden alleen uitspreekt, met uitgestrekte handen en luid.

In eucharistisch gebed III wordt Ja Heer, Gij zijt werkelijk de heilige (Vere Sanctus) alleen door de hoofdcelebrant en met uitgestrekte handen gezegd.

Vanaf Wij hebben deze gaven dan ook (Supplices ergo te, Domine) tot en met Wij vragen U, Heer (Respice, quaesumus) zeggen alle concelebranten alles samen als volgt:

1. Wij hebben deze gaven dan ook (Supplices ergo te, Domine) met de handen naar de offergaven uitgestrekt;
2. Want in de nacht (Ipse enim in qua nocte tradebatur) en Zo nam Hij ook (Simili modo) met gevouwen handen;
3. de woorden van de Heer met de rechterhand naar het brood en de kelk uitgestrekt, als men dit geschikt acht; bij de opheffing zien ze op naar de Hostie en de Kelk en maken daarna een diepe buiging;
4. Daarom Heer, gedenken wij (Memores igitur) en Wij vragen U, Heer (Respice, quaesumus) met uitgestrekte handen.

Het is passend de voorbeden (intercessies) Moge Hij ons maken (Ipse nos), Moge de vrede in de wereld (Haec hostia nostrae reconciliationis) en Laat onze overleden broeders (Fratres nos tros ) aan één of ook nog aan een andere concelebrant toe te vertrouwen die deze gebeden alleen uitspreekt, met uitgestrekte handen en luid.

In eucharistisch gebed IV wordt U belijden wij, heilige Vader (Confitemur tibi, Pater sancte) tot en met onze heiligmaking ten einde toe (omnem sanctificationem compleret) door de hoofdcelebrant alleen en met uitgestrekte handen gezegd.

Vanaf Daarom smeken wij U, Heer (Quaesumus igitur, Domine) tot en met Heer, zie welwillend (Respice, Domine) zeggen alle concelebranten alles samen als volgt:

1. Daarom smeken wij U, Heer (Quaesumus igitur, Domine) met de handen uitgestrekt naar de offergaven;
2. Toen kwam het uur (Ipse enim, cum hora venisset) en Zo nam Hij ook de beker (Simili modo) met gevouwen handen;
3. de woorden van de Heer met de rechterhand naar het brood en de kelk uitgestrekt, als men dit geschikt acht; bij de opheffing zien ze op naar de Hostie en de Kelk en maken daarna een diepe buiging;
4. Daarom Heer, vieren wij (Unde et nos) en Heer, zie welwillend (Respice, Domine) met uitgestrekte handen.

Het is passend de voorbeden (intercessies) Wijd uw gedachten, 0 Heer (Nunc ergo, Domine, omnium recordare) en Barmhartige Vader, verleen aan ons (Nobis omnibus) aan één of ook nog aan een andere concelebrant toe te vertrouwen die dit gebed alleen uitspreekt, met uitgestrekte handen en luid.

Wat betreft de andere eucharistische gebeden die door de Apostolische Stoel zijn goedgekeurd, dient men zich te houden aan de normen die voor elk gebed zijn vastgesteld.

De slotdoxologie van het eucharistisch gebed wordt alleen door de hoofdcelebrant en desgewenst samen met de andere concelebranten uitgesproken, maar niet door de gelovigen.

Daarna zegt de hoofdcelebrant met gevouwen handen de monitio vóór het gebed des Heren en bidt dan met uitgestrekte handen het Gebed des Heren samen met de overige concelebranten, die ook de handen uitstrekken, en met het volk.

Het Verlos ons, Heer (Libera nos) wordt alleen door de hoofdcelebrant gezegd, en wel met uitgestrekte handen. Alle concelebranten zeggen samen met het volk de slotacclamatie: Want van U is het koninkrijk (Quia tuum est regnum).

Na monitio van de diaken of bij diens afwezigheid van één der concelebranten: Wenst elkaar de vrede (Offerte vobis pacem), geven allen elkaar de vredewens. Degenen die het dichtst bij de hoofdcelebrant staan, ontvangen van hem de vredewens vóór de diaken.

Terwijl het Lam Gods (Agnus Dei) weerklinkt, kunnen diakens of enkele concelebranten de hoofdcelebrant helpen bij het breken van de Hosties, zowel voor de Communie van de concelebranten als voor die van het volk.

Na de vermenging zegt alleen de hoofdcelebrant met gevouwen handen in stilte het gebed: Heer Jezus Christus, Zoon van de levende God (Domine lesu Christe, Fili Dei vivi) ofwel Heer Jezus Christus, laat het delen in uw Lichaam en Bloed (Perceptio Corporis et Sanguinis).

Als het gebed vóór de Communie beëindigd is, maakt de hoofdcelebrant een kniebuiging en gaat iets verder van het altaar staan. De concelebranten komen nu één voor één naar het midden van het altaar, knielen en nemen eerbiedig het Lichaam van Christus van het altaar en keren naar hun plaats terug, terwijl ze Dit in de rechterhand houden met daaronder de linkerhand. De concelebranten kunnen echter ook op hun plaatsen blijven en het Lichaam van Christus van de pateen of hostieschaal afnemen, die de hoofdcelebrant of één of meer concelebranten voorhouden, terwijl ze langs hen gaan, of die ze doorgeven aan de volgende concelebrant en zo tot aan de laatste.

Daarna neemt de hoofdcelebrant de Hostie, die in dezelfde Mis is geconsacreerd, en, terwijl hij die een weinig boven de pateen of de Kelk omhoog houdt, zegt hij naar het volk gekeerd: Zie het Lam Gods (Ecce Agnus Dei), en met de concelebranten en het volk vervolgt hij met de woorden: Heer, ik ben niet waardig (Domine, non sum dignus).

Vervolgens zegt de hoofdcelebrant in stilte en naar het altaar gekeerd: Het Lichaam van Christus beware mij tot eeuwig leven (Corpus Christi custodiat me in vitam aeternam) en nuttigt eerbiedig het Lichaam van Christus. Hetzelfde doen de concelebranten, die zichzelf de Communie geven. Na hen ontvangt de diaken van de hoofdcelebrant het Lichaam en Bloed des Heren.

Het Bloed des Heren kan genuttigd worden ofwel door rechtstreeks uit de kelk te drinken ofwel door indopen of met behulp van een buisje of lepeltje.

Als de Communie plaats heeft door rechtstreeks uit de kelk te drinken, kan dit op een van de volgende wijzen geschieden:

1. De hoofdcelebrant staat in het midden van het altaar, neemt de Kelk en zegt in stilte: Het Bloed van Christus beware mij tot eeuwig leven (Sanguis Christi custodiat me in vitam aeternam); hij nuttigt een weinig van het Bloed en overhandigt de Kelk aan de diaken of een concelebrant. Vervolgens reikt hij de Communie aan de gelovigen uit. vgl: 160-162[[[1798|160-162]]]
   De concelebranten komen naar het altaar achter elkaar of twee aan twee, als er twee kelken gebruikt worden, knielen, nuttigen het Bloed, vegen de rand van de kelk af en keren naar hun zetel terug.
2. De hoofdcelebrant nuttigt als gewoonlijk het Bloed des Heren in het midden van het altaar.
   De concelebranten kunnen echter het Bloed des Heren nuttigen door op hun plaats te blijven en te drinken uit de kelk, die hun door de diaken of een concelebrant wordt aangeboden, of door elkaar de kelk door te geven. De kelk wordt steeds afgeveegd door degene die eruit drinkt, ofwel door degene die de kelk aanreikt. Ieder keert naar zijn zetel terug, nadat hij gecommuniceerd heeft.

De diaken nuttigt bij het altaar eerbiedig al het Bloed van Christus, dat is overgebleven, eventueel met behulp van enkele concelebranten, daarna brengt hij de kelk naar de credens, waar hijzelf of een acoliet die officieel is aangesteld, op de gebruikelijke wijze deze reinigt, afveegt en weer in orde brengt. vgl: 183[[[1798|183]]]

De Communie van de concelebranten kan ook zo geregeld worden, dat ieder aan het altaar het Lichaam en terstond erna het Bloed des Heren communiceert.

In dit geval nuttigt de hoofdcelebrant de Communie op de gebruikelijke wijze onder beide gedaanten vgl: 158[[[1798|158]]], maar hij volgt voor de communie met de Kelk de ritus die voor elke gelegenheid afzonderlijk wordt gekozen, en de overige concelebranten volgen hem.

Na de Communie van de hoofdcelebrant wordt dan de Kelk aan de zijde van het altaar op een ander corporale geplaatst. De concelebranten komen achter elkaar naar het midden van het altaar, knielen en nuttigen het Lichaam des Heren; daarna gaan zij naar de zijde van het altaar en nuttigen het Bloed des Heren volgens de ritus die voor de kelkcommunie gekozen is, zoals eerder gezegd is.

Op dezelfde manier als boven hebben ook de Communie van de diaken en de reiniging van de kelk plaats.

Als de Communie van de concelebranten gebeurt door indopen, nuttigt de hoofdcelebrant als naar gewoonte het Lichaam en Bloed des Heren en zorgt ervoor dat er genoeg Bloed in de kelk overblijft voor de Communie van de concelebranten. Daarna zet de diaken of een concelebrant op passende wijze de kelk in het midden van het altaar of op een ander corporale aan de zijde ervan samen met de pateen die delen van de hostie bevat.

De concelebranten komen achter elkaar naar het altaar, knielen, nemen een deel van de Hostie, dopen dat gedeeltelijk in de Kelk en nuttigen het ingedoopte deel van de Hostie, terwijl zij een kelkdoekje onder hun mond houden; daarna keren zij naar hun plaats terug, zoals bij het begin van de Mis.

Ook de diaken ontvangt de Communie door indopen, en de concelebrant die hem zegt: Lichaam en Bloed van Christus (Corpus et Sanguis Christi) antwoordt hij: Amen. De diaken nuttigt aan het altaar al het Bloed, dat is overgebleven, eventueel met behulp van enkele concelebranten, en brengt de kelk naar de credens, waar hijzelf of een acoliet die officieel is aangesteld, deze op de gebruikelijke wijze reinigt, afveegt en weer in orde brengt.

Tot aan het einde van de Mis geschiedt nu alles door de hoofdcelebrant op de gebruikelijke wijze vgl: 166-168[[[1798|166-168]]], terwijl de concelebranten op hun zetels blijven.

Voordat de concelebranten van het altaar heengaan, maken ze een diepe buiging. De hoofdcelebrant echter vereert met de diaken als gewoonlijk het altaar met een kus.

In een Mis die door een priester gecelebreerd wordt, terwijl slechts één dienaar hem assisteert en antwoordt, wordt de ritus gevolgd van de Mis met het volk vgl: 120-169[[[1798|120-169]]], waarbij de dienaar eventueel de gedeelten kan uitspreken die aan het volk toekomen.

Wanneer de dienaar echter diaken is, verricht hij de taken die hem eigen zijn vgl: 171-186[[[1798|171-186]]] en ook de andere gedeelten van het volk.

Een viering zonder dienaar of zonder minstens een gelovige mag alleen maar plaats hebben om een gerechtvaardigde en gegronde reden. In dit geval worden de begroetingen, de monitiones en de zegen op het einde van de Mis weggelaten.

Het benodigde vaatwerk wordt vóór de Mis klaargezet op de credens of op het altaar aan de rechterzijde.

De priester gaat naar het altaar, maakt samen met de dienaar een diepe buiging, vereert het altaar met een kus en gaat naar zijn zetel. Indien hij dit wenst, kan de priester bij het altaar blijven; in dat geval wordt daar ook het missaal in gereedheid gebracht. Dan zegt de dienaar of de priester de antifoon bij de intrede.

Vervolgens maakt de priester samen met de dienaar staande het kruisteken en zegt: In de naam van de Vader (In nomine Patris); hij keert zich naar de dienaar en begroet hem, waarbij hij één van de hiervoor bestemde formules kiest.

Vervolgens vindt de boete-akt plaats en wordt overeenkomstig de rubrieken het Heer, ontferm U (Kyrie) en het Eer aan God (Gloria) gezegd.

Daarna zegt hij met gevouwen handen: Laat ons bidden (Oremus), en na een passende pauze spreekt hij het collecta-gebed uit met uitgestrekte handen. Op het einde antwoordt de dienaar met de acclamatie: Amen.

De lezingen worden zoveel mogelijk vanaf de ambo of de lezenaar voorgedragen.

Na het collecta-gebed leest de dienaar de eerste lezing met de Psalm en ook de tweede lezing als die voorgeschreven is, en het Alleluiavers of het andere gezang.

Vervolgens zegt de priester in diep gebogen houding: Almachtige God, zuiver mijn hart (Munda cor meum), waarna hij het Evangelie leest. Op het einde zegt hij: Woord van de Heer (Verbum Domini), waarop de dienaar antwoordt: Lof zij U, Christus (Laus tibi, Christe). Daarna vereert de priester het boek met een kus, terwijl hij in stilte zegt: Mogen door de woorden van het Evangelie (Per evangelica dicta), enz.

De priester zegt daarna samen met de dienaar het symbolum, indien de rubrieken dit voorschrijven.

Dan volgt het universele gebed (de voorbede) dat ook in deze Mis kan plaatshebben. De priester leidt het gebed in en sluit het af, de dienaar spreekt de intenties uit.

In de eucharistische liturgie vindt alles plaats zoals in de Mis met het volk, behalve hetgeen hierna volgt.

Na de acclamatie op het einde van het embolisme dat volgt op het gebed des Heren, zegt de priester het gebed: Heer Jezus Christus, Gij hebt aan uw apostelen gezegd (Domine Iesu Christe, qui dixisti), en daarna voegt hij eraan toe: De vrede des Heren zij altijd met u (Pax Domini sit semper vobiscum), waarop de dienaar antwoordt: En met uw geest (Et cum spiritu tuo).

Eventueel geeft de priester de vredewens aan de dienaar.

Vervolgens breekt de priester de Hostie boven de pateen, terwijl hij samen met de dienaar het Lam Gods (Agnus Dei) zegt. Na het Lam Gods (Agnus Dei) voltrekt hij de vermenging, terwijl hij in stilte zegt: Lichaam en Bloed (Haec commixtio).

Na de vermenging zegt de priester in stilte het gebed: Heer Jezus Christus, Zoon van de levende God (Domine Iesu Christe, Fili Dei vivi), ofwel Heer Jezus Christus, laat het delen (Perceptio); dan knielt hij, neemt de Hostie, keert zich naar de dienaar, als deze de Communie ontvangt, houdt de Hostie een weinig boven de pateen of boven de Kelk en zegt: Zie het Lam Gods (Ecce Agnus Dei), en samen met hem voegt hij eraan toe: Heer, ik ben niet waardig (Domine, non sum dignus). Dan keert hij zich naar het altaar en nuttigt het Lichaam van Christus.

Als de dienaar echter niet de Communie ontvangt, knielt de priester, neemt de Hostie en gekeerd naar het altaar zegt hij in stilte: Heer ik ben niet waardig (Domine, non sum dignus) en Het Lichaam van Christus beware mij (Corpus Christi custodiat), waarna hij het Lichaam van Christus nuttigt. Daarna neemt hij de Kelk en zegt in stilte: Het Bloed van Christus beware mij (Sanguis Christi custodiat) en nuttigt het Bloed.

Voordat de Communie aan de dienaar wordt gegeven, wordt de antifoon bij de Communie gezegd door de dienaar of de priester zelf.

De priester reinigt de kelk aan de credens of aan het altaar. Als de kelk aan het altaar gereinigd wordt, kan deze door de dienaar naar de credens gebracht worden of hij kan op het altaar aan de zijkant geplaatst worden.

Na de reiniging van de kelk dient de priester een korte tijd van stilte in acht te nemen; daarna zegt hij het gebed na de communie.

De slotriten gebeuren zoals in de Mis met het volk met weglating van Gaat nu allen heen (Ite, missa est).

De priester vereert het altaar op de gebruikelijk wijze met een kus en na een diepe buiging samen met de dienaar keert hij terug.

Volgens overgeleverde gewoonte vereert men het altaar en het Evangelieboek met een kus. Waar een dergelijk teken echter niet overeenstemt met de tradities of de aard van een of ander gebied, is het de taak van de bisschoppenconferentie om in plaats daarvan een ander teken vast te stellen met instemming van de Apostolische Stoel.