Ondeugden en deugden. 10. - Trots

Noot van de Vaticaanse website: De tekst hieronder bevat ook niet voorgelezen gedeeltes, die als uitgesproken beschouwd dienen te worden.

Beste broeders en zusters, goedemorgen!

In onze catechetische reis over ondeugden en deugden komen we vandaag bij de laatste van de ondeugden: hoogmoed. De oude Grieken definieerden trots met een woord dat vertaald zou kunnen worden als "buitensporige pracht en praal". Trots is inderdaad zelfverheffing, verwaandheid, ijdelheid. De term komt ook voor in de reeks ondeugden die Jezus opsomt om uit te leggen dat het kwaad altijd uit het hart van de mens komt. (Mc. 7, 22) [[b:Mc. 7, 22]] De hoogmoedige mens is iemand die denkt dat hij veel meer is dan hij in werkelijkheid is; iemand die zich druk maakt om erkend te worden als groter dan anderen, altijd zijn eigen verdiensten erkend wil zien en anderen veracht door ze minderwaardig aan zichzelf te achten.

Uit deze eerste beschrijving zien we dat de ondeugd hoogmoed heel dicht bij ijdelheid ligt, die we de vorige keer presenteerden. Maar als ijdelheid een ziekte van het menselijke zelf is, dan is het nog steeds een kinderlijke ziekte vergeleken met de ravage waar hoogmoed toe in staat is. Bij het analyseren van de dwaasheden van de mens herkenden de monniken uit de oudheid een bepaalde volgorde in de opeenvolging van de soorten van kwaad: men begint met de grotere zonden, zoals gulzigheid, en komt uit bij de meer verontrustende monsters. Van alle ondeugden is hoogmoed de grote koningin. Het is geen toeval dat Dante deze in de Goddelijke Komedie [1076] op het allereerste niveau van het vagevuur plaatste: zij die toegeven aan deze ondeugd zijn ver van God verwijderd en de correctie van dit kwaad vereist tijd en inspanning, meer dan enige andere strijd waartoe de christen geroepen is.

In feite ligt in dit kwaad de radicale zonde, de absurde claim om als God te zijn. De zonde van onze eerste voorouders, die wordt verteld in het boek Genesis, is in alle opzichten een zonde van hoogmoed. De verleider zegt tegen hen: "Als je ervan eet, zullen je ogen geopend worden en zul je zijn als God" (Gen. 3, 5) [b:Gen. 3, 5]. Schrijvers over spiritualiteit zijn bijzonder aandachtig in het beschrijven van de gevolgen van hoogmoed in het dagelijks leven, om te illustreren hoe het menselijke relaties ruïneert, om erop te wijzen hoe dit kwaad het gevoel van broederschap vergiftigt dat mensen juist zou moeten verenigen.

Hier is dan de lange lijst van symptomen die onthullen dat iemand bezwijkt voor de ondeugd van hoogmoed. Het is een kwaad met een duidelijke fysieke verschijning: de trotse man is hoogmoedig, hij heeft een "stijve nek", dat wil zeggen, hij heeft een stijve nek die niet buigt. Hij is een man die gemakkelijk tot een minachtend oordeel komt: zonder reden velt hij onherroepelijke oordelen over anderen, die hem hopeloos onbekwaam lijken. In zijn hooghartigheid vergeet hij dat Jezus ons in de evangeliën maar weinig morele voorschriften heeft gegeven, maar over één daarvan was hij compromisloos: oordeel nooit. Je weet dat je met een trots persoon te maken hebt als hij, als je hem een beetje opbouwende kritiek geeft of een volkomen onschuldige opmerking maakt, op een overdreven manier reageert, alsof iemand zijn majesteit heeft beledigd: hij wordt woedend, schreeuwt, onderbreekt de relaties met anderen op een rancuneuze manier.

Er is weinig wat je kunt doen met iemand die aan hoogmoed lijdt. Het is onmogelijk om met zulke mensen te praten, laat staan hen te corrigeren, want uiteindelijk zijn ze niet langer aanwezig voor zichzelf. Je moet gewoon geduld met ze hebben, want op een dag zal hun bouwwerk instorten. Een Italiaans spreekwoord zegt: "Trots komt te paard en gaat te voet terug". In de evangeliën gaat Jezus om met veel trotse mensen en hij legt deze ondeugd vaak bloot, zelfs bij mensen die het heel goed verbergen. Petrus pronkt met zijn volle trouw: "Al verlaat iedereen u, ik niet!". (Mt. 26, 33) [[b:Mt. 26, 33]] In plaats daarvan zou hij spoedig net als de anderen bang zijn voor de dood, waarvan hij niet had gedacht dat die zo dichtbij kon zijn. En zo zal de tweede Petrus, degene die zijn kin niet meer optilt maar zoute tranen huilt, door Jezus genezen worden en eindelijk geschikt zijn om de last van de Kerk te dragen. Voorheen pronkte hij met een aanmatiging waarmee beter niet gepronkt kon worden; nu is hij een trouwe discipel die, zoals een gelijkenis zegt, door de meester "belast kan worden met al zijn bezittingen" (Lc. 12, 44) [b:Lc. 12, 44].

Verlossing komt door nederigheid, de ware remedie voor elke daad van hoogmoed. In het Magnificat bezingt Maria de God die door zijn kracht de hoogmoedigen verstrooit in de zieke gedachten van hun hart. Het heeft geen zin om iets van God te stelen, zoals de hoogmoedigen hopen te doen, omdat Hij ons tenslotte alles wil geven. Daarom schrijft de apostel Jakobus aan zijn gemeenschap die gewond is geraakt door onenigheid die voortkomt uit hoogmoed: "God bestrijdt de hoogmoedigen, maar geeft genade aan de nederigen" (Jak. 4, 6) [b:Jak. 4, 6].

Dus, lieve broeders en zusters, laten we deze vastentijd aangrijpen om tegen onze trots te vechten.