Libertatis nuntius

Het Evangelie van Jezus Christus is een boodschap van vrijheid en een kracht tot bevrijding. Deze wezenlijke waarheid is de laatste jaren met nieuwe inzet voorwerp van bezinning geweest van de theologen, welke op zich rijk aan beloften is.

Deze bevrijding is vooral en voornamelijk een bevrijding van de radicale slavernij van de zonde. Haar doel en vervulling is de bevrijding van de kinderen van God, een genadegave dus. Zij vraagt als logisch gevolg de bevrijding uit velerlei verslavingen op cultureel, economisch, sociaal en politiek gebied, welke tenslotte alle uit de zonde voortvloeien en evenzovele belemmeringen vormen, die de mensen verhinderen overeenkomstig hun waardigheid te leven. Daarom is het duidelijk onderscheiden van hetgeen fundamenteel is en van hetgeen tot de consequenties behoort, een onontbeerlijke voorwaarde voor een theologische bezinning op de bevrijding.

Tegenover de dringende aard van de problemen worden sommigen ertoe verleid de bevrijding van de verslavingen op aards en tijdelijk vlak zo eenzijdig te benadrukken, dat zij de bevrijding van de zonde naar het tweede plan verleggen en deze daardoor in feite niet meer het primaire belang toekennen dat haar toekomt. Om een meer nauwkeurige kennis te verkrijgen van de oorzaken van de verslavingen die zij willen wegruimen, bedienen anderen zich zonder voldoende kritische omzichtigheid van denkwijzen, waarvan het moeilijk is, ja zelfs onmogelijk, ze te ontdoen van een zekere ideologie welke onverenigbaar is met het christelijk geloof en met de ethische eisen die daaruit voortvloeien.

De Congregatie voor de Geloofsleer[d:106] wil hier niet het veelomvattende thema van de christelijke vrijheid en bevrijding op zich behandelen. Zij stelt zich voor dit in een later document te doen, dat op positieve wijze alle rijkdommen ervan zowel voor de leer als de praktijk in het licht zal stellen.

Deze instructie heeft een meer bepaald en meer beperkt doel: ze wil de aandacht van de herders, theologen en alle gelovigen vestigen op de afwijkingen en gevaren voor afwijkingen, die verderfelijk zijn voor het geloof en het christelijk leven, en die bepaalde vormen van bevrijdingstheologie meebrengen die op een onvoldoende kritische wijze hun toevlucht nemen tot begrippen welke aan verschillende richtingen van het marxistische denken zijn ontleend. Deze waarschuwing mag op geen enkele manier worden uitgelegd als een verwijt aan al degenen die edelmoedig en in een waarachtige evangelische geest aan 'de voorkeurskeuze voor de armen' willen beantwoorden. Ze kan helemaal niet als voorwendsel dienen voor wie zich in een houding van neutraliteit en onverschilligheid verschuilen tegenover de afschuwelijke en dringende problemen van de ellende en onrechtvaardigheid. Ze is daarentegen ingegeven door de overtuiging dat de ernstige ideologische afwijkingen waarop ze opmerkzaam maakt, onvermijdelijk moeten uitlopen op het verraden van de zaak van de armen. Meer dan ooit behoren de talrijke christenen met een verlicht geloof en die besloten zijn het christelijk geloof in zijn geheel te beleven, zich door de liefde voor hun misdeelde, onderdrukte of vervolgde broeders te verplichten tot de strijd voor de rechtvaardigheid, vrijheid en menselijke waardigheid. Meer dan ooit wil de kerk de misbruiken, de onrechtvaardigheden en schendingen van de vrijheid, waar ook en door wie ook bedreven, veroordelen en met de middelen die haar eigen zijn strijden voor de verdediging en bevordering van de rechten van de mens, vooral in de persoon van de armen.

I.1
Het machtige en bijna onweerstaanbare verlangen van de volkeren naar een bevrijding vormt een van de voornaamste tekenen des tijds die de Kerk moet doorzoeken en interpreteren in het licht van het Evangelie. vgl: Gaudium et Spes, 4[[[575|4]]] Dit belangrijkste verschijnsel van onze tijd heeft een universele draagwijdte, maar komt onder verschillende vormen en gradaties tot uitdrukking al naar gelang de volkeren. Vooral bij de volkeren die de last van de ellende kennen en binnen de misdeelde lagen ervan komt dit verlangen bijzonder sterk tot uiting.

I.2
Dit verlangen geeft de authentieke, hoewel versluierde gewaarwording weer van de waardigheid van de mens die 'naar het beeld en de gelijkenis van God' (Gen. 1, 26-27)[b:Gen. 1, 26-27] geschapen, wordt vernederd en geminacht door velerlei culturele, politieke, raciale, sociale en economische onderdrukkingen, en dikwijls opeenhopingen daarvan.

I.3
Door hun hun roeping tot kinderen van God te openbaren heeft het Evangelie in het hart van de mensen de eis en positieve wil tot een broederlijk, rechtvaardig en vreedzaam leven gewekt, waarin iedereen het respect en de voorwaarden zal vinden voor zijn geestelijke en materiële ontwikkeling. Deze eis ligt ongetwijfeld aan de oorsprong van het verlangen waarover wij spreken.

I.4
Daarom wil de mens niet langer lijdelijk de verpletterende ellende met haar gevolgen van dood, ziekten en vernederingen ondergaan. Hij ervaart deze ellende als een onduldbare schending van zijn aangeboren waardigheid. Verschillende factoren, waaronder het evangelisch zuurdeeg moet worden gerekend, hebben aan de bewustwording van de onderdrukten bijgedragen.

I.5
Zelfs in de nog analfabetische sectoren van de bevolking wordt niet meer ontkend dat de mensheid, dank zij de buitengewone ontwikkeling van de wetenschappen en technieken, bij een voortdurende bevolkingsgroei, in staat zou zijn aan ieder menselijk wezen het minimum aan goederen te waarborgen, welke door zijn waardigheid als persoon wordt geëist.

I.6
Het schandaal van de schreeuwende ongelijkheden tussen rijken en armen, of het nu gaat om ongelijkheden tussen rijke landen en arme landen of ongelijkheden tussen sociale klassen binnen een zelfde nationaal grondgebied, wordt niet meer geduld. Enerzijds is een tot nu toe ongekende overvloed bereikt, welke de verspilling bevordert, anderzijds leeft men nog in een staat van armoede welke wordt gekenmerkt door een zodanig gebrek aan de strikt noodzakelijke goederen, dat het aantal slachtoffers van ondervoeding niet meer wordt geteld.

I.7
Het gebrek aan rechtvaardigheid en aan zin voor solidariteit in het internationale verkeer werkt zodanig in het voordeel van de geïndustrialiseerde landen, dat de kloof tussen rijken en armen steeds dieper blijft worden. Vandaar het gevoel van frustratie bij de volkeren van de derde wereld en de beschuldiging van uitbuiting en economisch kolonialisme, welke tegen de geïndustrialiseerde landen wordt ingebracht.

I.8
De herinnering aan de misdrijven van een bepaald kolonialisme en zijn gevolgen houden dikwijls wonden open en doen trauma's voortduren.

I.9
In de lijn van het Tweede Vaticaans Concilie[d:4] hebben de Apostolische Stoel en ook de bisschoppenconferenties onophoudelijk het schandaal aan de kaak gesteld, dat door de gigantische bewapeningswedloop wordt veroorzaakt, welke behalve de dreigingen tegen de vrede, enorme sommen opeist waarvan alleen al een gedeelte zou volstaan om aan de dringendste behoeften te beantwoorden van de volkeren die het noodzakelijke missen.

II.1
Het verlangen naar rechtvaardigheid en de daadwerkelijke erkenning van de waardigheid van ieder menselijk wezen vraagt, als elk diep verlangen, te worden verhelderd en begeleid.

II.2
Het inzicht ten aanzien van de theoretische en praktische uitdrukkingsvormen van dit verlangen moet worden getoetst. Want er zijn talrijke politieke en sociale bewegingen die zich uitgeven voor de authentieke spreekbuizen van het verlangen van de armen en geschikt - zij het door het inzetten van geweld middelen - de radicale veranderingen te bewerken die een einde zullen maken aan de onderdrukking en ellende van het volk.

II.3
Zo wordt het verlangen naar rechtvaardigheid dikwijls door ideologieën aangegrepen, die de betekenis ervan verduisteren of aantasten, daar zij de strijd van de volkeren voor hun bevrijding bepaalde doeleinden stellen, die in strijd zijn met het ware doel van het menselijk leven, en acties aanprijzen die een stelselmatig gebruik van geweld insluiten, hetgeen in strijd is met een ethiek welke de personen respecteert.

II.4
De interpretatie van de tekenen des tijds in het licht van het Evangelie vereist daarom, dat de betekenis van het diepe verlangen van de volkeren naar rechtvaardigheid wordt doorzocht, maar eveneens dat de theoretische en praktische uitdrukkingsvormen welke van dit verlangen worden gegeven, met een kritisch onderscheidingsvermogen worden onderzocht.

III.1
Op zich kan het verlangen naar bevrijding niet alleen maar een grote en broederlijke weerklank vinden in het hart en de geest van de Christenen.

III.2
Zo is in overeenstemming met dit verlangen de theologische en pastorale beweging ontstaan, welke bekend is onder de naam 'theologie van de bevrijding', allereerst in de landen van Latijns-Amerika welke door de religieuze en culturele erfenis van het christendom zijn gekenmerkt, vervolgens in de andere gebieden van de derde wereld, evenals ook in bepaalde milieus van de geïndustrialiseerde landen.

III.3
De uitdrukking 'theologie van de bevrijding' duidt op de eerste plaats een bijzondere zorg aan, welke een inzet voor de rechtvaardigheid wekt voor de armen en de slachtoffers van de onderdrukking. Vanuit deze benadering kunnen meerdere, dikwijls onderling verschillende, manieren worden onderscheiden om de christelijke betekenis van de armoede te begrijpen en het soort inzet voor de rechtvaardigheid welke ze vereist. Zoals elke beweging van denkbeelden omvatten de 'theologieën van de bevrijding' verschillende theologische standpunten; hun leerstellige grenzen zijn echter niet duidelijk bepaald.

III.4
Het verlangen naar bevrijding sluit, zoals het woord zelf suggereert, aan bij een fundamenteel thema van het Oude en Nieuwe Testament. Zo is ook de uitdrukking 'theologie van de bevrijding' op zich een volledig aanvaardbare uitdrukking: ze duidt dan op een theologische bezinning welke gericht is op het Bijbelse thema van de bevrijding en vrijheid en op de dringende noodzaak van zijn praktische uitwerkingen. De ontmoeting van het verlangen naar bevrijding en de theologieën van de bevrijding is daarom geen toeval. De betekenis van dit samentreffen kan alleen maar juist worden begrepen in het licht van het bijzondere karakter van de openbaringsboodschap welke door het leergezag van de Kerk op authentieke wijze wordt verklaard. vgl: Dei Verbum, 10[[[576|10]]]

IV.1
Zo is een juist begrepen theologie van de bevrijding een uitnodiging aan de theologen om bepaalde wezenlijke Bijbelse thema's uit te diepen uit bezorgdheid om de ernstige en dringende vragen welke het hedendaagse verlangen naar bevrijding aan de Kerk stellen, alsook de bevrijdingsbewegingen die dit verlangen min of meer trouw weergeven. Het is onmogelijk ook maar een moment de situaties van aangrijpende ellende te vergeten waaruit het verzoek naar voren komt dat aldus op de theologen wordt afgevuurd.

IV.2
De radicale ervaring van de christelijke vrijheid' vormt hier het eerste verwijspunt. Christus onze Bevrijder heeft ons bevrijd van de zonde en van de slavernij van de wet en het vlees, welke het kenmerk zijn van de situatie van de zondaar. Het nieuwe genadeleven, vrucht van de rechtvaardiging, maakt ons dus vrij. Dat betekent, dat de meest radicale slavernij de slavernij van de zonde is. De andere vormen van slavernij vinden daarom hun diepste wortels in de slavernij van de zonde. Daarom mag de vrijheid in volle christelijke zin, welke wordt gekenmerkt door het leven in de Geest, niet worden verward met verlof om aan de verlangens van het vlees toe te geven. Ze is een nieuw leven in de liefde.

IV.3
De 'theologieën van de bevrijding' beroepen zich ruimschoots op het verhaal van de Uittocht. Dit is namelijk de fundamentele gebeurtenis in de wording van het uitverkoren volk. Het is de bevrijding uit vreemde overheersing en uit de onderdrukking. Bedacht moet worden dat deze gebeurtenis zijn bijzondere betekenis krijgt vanuit zijn doel, want deze bevrijding is gericht op de stichting van het volk van God en op de dienst van het verbond dat gevierd werd op de berg Sinaï. (Ex. 24)[[b:Ex. 24]] Daarom mag de bevrijding van de Uittocht niet teruggebracht worden tot een bevrijding van vooral en uitsluitend politieke aard. Het is overigens veelbetekenend dat het woord bevrijding in de Schrift soms wordt vervangen door het zeer nauw verwante woord verlossing.

IV.4
De stichtingsgebeurtenis van de Uittocht zal nooit uit het geheugen van Israël worden gewist. Daarnaar wordt verwezen, wanneer men na de verwoesting van Jeruzalem en de ballingschap van Babylon in de verwachting van een nieuwe bevrijding leeft en daarbij in de verwachting van een definitieve bevrijding. In deze ervaring wordt God erkend als de Bevrijder. Hij zal met zijn volk een nieuw verbond sluiten, dat gekenmerkt wordt door de gave van zijn Geest en de bekering van de harten. (Sef. 3, 12 vv.)[[b:Sef. 3, 12 vv.]]5

IV.5
De benauwenissen en noden waardoor de mens die trouw is aan de God van het verbond, wordt beproefd, vormen het thema van verscheidene psalmen: klachten, noodkreten en dankzeggingen maken melding van godsdienstig heil en bevrijding. In dit verband wordt de nood niet enkel en alleen vereenzelvigd met een sociale situatie van ellende of die van wie politieke onderdrukking ondergaat. Ze omvat tenminste de haat van de vijanden, het onrecht, de dood, de misstap. De psalmen wijzen ons op een wezenlijk religieuze ervaring: van God alleen wordt het heil en het geneesmiddel verwacht. God, en niet de mens, heeft de macht om de noodsituaties te veranderen. Zo leven de 'armen van Jahwe' in een totale afhankelijkheid van en vertrouwen op de liefhebbende voorzienigheid van God. (Sef. 3, 12 vv.)[[b:Sef. 3, 12 vv.]] En gedurende heel de tocht door de woestijn bleef de Heer trouwens zorg dragen voor de geestelijke bevrijding en zuivering van zijn volk.

IV.6
In het Oude Testament houden de profeten na Amos niet op met buitengewone kracht aan de eisen van rechtvaardigheid en solidariteit te herinneren en een uitermate streng oordeel te vellen over de rijken die de armen onderdrukken. Zij komen op voor de weduwe en de wees. Zij uiten bedreigingen tegen de machthebbers: de opeenhoping van ongerechtigheden kan alleen maar leiden tot verschrikkelijke straffen. De trouw aan het verbond kan niet worden begrepen zonder de beoefening van de rechtvaardigheid. De rechtvaardigheid ten opzichte van God en de rechtvaardigheid ten opzichte van de mensen zijn onafscheidelijk. God is de Verdediger en Bevrijder van de armen.

IV.7
Deze eisen worden teruggevonden in het Nieuwe Testament. Ze worden er zelfs geradicaliseerd, zoals de rede van de zaligsprekingen aantoont. De bekering en vernieuwing moeten in het diepst van het hart worden verwezenlijkt.

IV.8
Zo verschaft het gebod van de broederlijke liefde, dat reeds in het Oude Testament werd aangekondigd, en zich uitstrekt tot alle mensen, ook de hoogste regel van het sociale leven. (Deut. 10, 18-19)[[b:Deut. 10, 18-19]] In de erkenning van iedere mens als naaste mag geen onderscheid worden gemaakt en er mogen geen beperkingen aan worden gesteld. (Lc. 10, 25-37)[[b:Lc. 10, 25-37]]

IV.9
De armoede omwille van het koninkrijk wordt geprezen. Wij worden ertoe gebracht in de gestalte van de arme het beeld en als het ware de mysterievolle aanwezigheid van de Zoon van God te erkennen, die uit liefde voor ons arm is geworden. (2 Kor. 8, 9)[b:2 Kor. 8, 9] Dit is de basis van de onuitputtelijke woorden van Jezus over het oordeel in Mt. 25, 31-46. (Mt. 25, 31-46)[[b:Mt. 25, 31-46]] Onze Heer is solidair met alle nood; alle nood is getekend door zijn aanwezigheid.

IV.10
Tegelijkertijd worden de eisen van rechtvaardigheid en barmhartigheid, welke reeds in het Oude Testament zijn vermeld, zozeer verdiept, dat ze in het Nieuwe Testament een nieuwe betekenis krijgen. Wie lijden, vervolgd worden, worden vereenzelvigd met Christus. (Mt. 25, 31-46; Hand. 9, 4-5; Kol. 1, 24)[b:Mt. 25, 31-46; Hand. 9, 4-5; Kol. 1, 24] De volmaaktheid welke Jezus van zijn leerlingen vraagt (Mt. 5, 18)[b:Mt. 5, 18], bestaat in de plicht barmhartig te zijn 'zoals uw Vader barmhartig is' (Lc. 6, 36)[b:Lc. 6, 36].

IV.11
In het licht van de christelijke roeping tot broederlijke liefde worden de rijken streng aan hun plicht herinnerd. (Jer. 5vv)[b:Jer. 5vv] De heilige Paulus benadrukt tegenover de wanordelijkheden in de kerk van Korinte met kracht het verband tussen de deelneming aan het sacrament van de liefde en het delen met de noodlijdende broeder. (1 Kor. 11, 17-34)[[b:1 Kor. 11, 17-34]]

IV.12
De openbaring van het Nieuwe Testament leert ons verder, dat de zonde het diepste kwaad is dat de mens in de kern van zijn persoonlijkheid aantast. De voornaamste bevrijding waarnaar alle andere verwijzen, is die van de zonde.

IV.13
Omdat het ongetwijfeld het radicale karakter van de bevrijding wil aangeven, welke door Christus is bewerkt en alle mensen wordt aangeboden of zij politiek nu vrij zijn of slaaf, eist het Nieuwe Testament als voorwaarde om in deze vrijheid binnen te treden niet op de eerste plaats een verandering van politieke en sociale stand. Maar de brief aan Filemon toont wel, dat de nieuwe vrijheid welke door de genade van Christus wordt teweeggebracht, noodzakelijk haar gevolgen moet hebben op sociaal vlak.

IV.14
Daarom mag het terrein van de zonde, waarvan het eerste gevolg de verstoring van de verhouding tussen de mens en God is, niet worden beperkt tot wat de 'sociale zonde' wordt genoemd. In feite kan alleen een juiste leer van de zonde op de ernst van de sociale gevolgen ingaan.

IV.15
Het kwaad mag ook niet hoofdzakelijk en alleen in de foutieve economische, sociale of politieke 'structuren' worden gelegd alsof alle andere kwalen hun oorzaak hebben in de structuren, zodat de schepping van een 'nieuwe mens' van de vorming van andere economische en sociaal-politieke structuren zou afhangen. Men moet inderdaad de moed hebben structuren te veranderen die onrechtvaardig zijn en die onrecht veroorzaken. Maar de goede of slechte structuren zijn als vruchten van menselijk handelen eerder gevolgen dan oorzaken. De wortels van het kwaad liggen daarom in de vrije en verantwoordelijke personen die door de genade van Jezus Christus moeten worden bekeerd om als nieuwe schepselen te leven en te handelen in liefde tot de naaste, in een daadwerkelijk streven naar rechtvaardigheid, zelfbeheersing en beoefening van de deugden. (Jer. 2, 14-26)[[b:Jer. 2, 14-26]] Wanneer men echter als eerste eis de radicale omverwerping van de sociale verhoudingen stelt en daarom het streven naar persoonlijke volmaaktheid kritiseert, begeeft men zich op weg om de betekenis van de persoon en zijn transcendentie te ontkennen en vernietigt men de ethiek en de grondslag ervan, namelijk de absolute aard van het onderscheid tussen goed en kwaad. Daar trouwens de liefde het beginsel van de echte volmaaktheid is, kan deze niet worden begrepen zonder openheid voor anderen en een geest van dienstbaarheid.

V.1
Bij herhaling heeft het leergezag van de kerk in antwoord op de uitdagingen van onze tijd wegens onderdrukking en honger, en vol zorg de christelijke gewetens wakker te schudden tot rechtvaardigheidszin, sociale verantwoordelijkheid en solidariteit met de armen en onderdrukten, de actualiteit en dringende noodzaak in herinnering geroepen van de leer en de eisen die in de openbaring liggen besloten.

V.2
Het volstaat hier als de meest recente pauselijke verhandeling te vermelden, Mater et Magistra[90], Pacem in Terris[53], Populorum Progressio[266] en Evangelii Nuntiandi[519]. Eveneens maken wij melding van de brief aan kardinaal Roy, Octogesima Adveniens[809].

V.3
Het Tweede Vaticaans Concilie[d:4] is op zijn beurt op de kwesties van rechtvaardigheid en vrijheid ingegaan in de pastorale constitutie Gaudium et Spes[575].

V.4
De heilige vader heeft bij herhaling op deze thema's gewezen, met name in zijn encyclieken Redemptor Hominis[237], Dives in Misericordia[755] en Laborem Exercens[712]. De talrijke interventies die aan de leer over de rechten van de mens herinneren, raken rechtstreeks de problemen van de bevrijding van de menselijke persoon ten aanzien van de verschillende soorten onderdrukking waarvan ze het slachtoffer is. In verband hiermee moet vooral de toespraak[1942] worden vermeld, welke voor de 34e algemene vergadering van de Organisatie van de Verenigde Naties[d:75] in New Vork werd uitgesproken op 2 oktober 1979. Op 28 januari van hetzelfde jaar had Johannes Paulus II bij de opening van de derde conferentie van de CELAM[1508] (Consejo Episcopal Latinoamericano: Latijnsamerikaanse bisschoppenraad[d:209]) in Puebla eraan herinnerd, dat de volledige waarheid over de mens de grondslag van de ware bevrijding is. Deze tekst vormt een rechtstreeks verwijzingsdocument voor de theologie van de bevrijding.

V.5
Twee keer, in 1971 en 1974, is de bisschoppensynode op thema's ingegaan die rechtstreeks een christelijk begrip van de bevrijding betreffen: dat van de rechtvaardigheid in de wereld[d:244] en dat over de verhouding tussen de bevrijding van onderdrukkingsvormen en de algehele bevrijding of het heil van de mens[d:58]. De werkzaamheden van de synodes van 1971 en 1974 hebben er Paulus VI toe gebracht de verbanden tussen evangelisatie en de bevrijding of menselijke ontwikkeling nauwkeurig te beschrijven in de apostolische exhortatie Evangelii Nuntiandi[519].

V.6
De zorg van de Kerk voor de bevrijding en de menselijke ontwikkeling is ook tot uitdrukking gekomen door de oprichting van de Pauselijke commissie Justitia et Pax[d:94].

V.7
Ook talrijke episcopaten hebben in overeenstemming met de Heilige Stoel de dringende noodzaak van en de weg naar een echte menselijke bevrijding in herinnering geroepen. In dit verband moeten vooral de documenten worden vermeld van de algemene conferenties van het Latijns Amerikaans episcopaat te Medellin in 1968 en te Puebla 1979. Paulus VI was aanwezig bij de opening van Medellin, Johannes Paulus II bij die van Puebla. Beide zijn ingegaan op het thema van de bekering en de bevrijding.

V.8
Na Paulus VI, die op het eigene van de evangelische boodschap wees, welke met zijn goddelijke oorsprong samenhangt, vgl: Evangelii Nuntiandi, 32[[[519|32]]] heeft Johannes Paulus II er in zijn toespraak te Puebla aan herinnerd welke de drie pijlers zijn waarop de theologie van de authentieke bevrijding moeten rusten, namelijk de waarheid over Jezus Christus, de waarheid over de Kerk, de waarheid over de mens. vgl: Tot de Bisschoppen van Latijns-Amerika bij de Opening van hun derde conferentie in Puebla (Mexico)[[[1508]]]

VI.1
Niemand mag de onmetelijke hoeveelheid belangerijk werk vergeten dat door Christenen, herders, priester religieuzen of leken, is verzet, die gedreven door de inzet voor hun broeders die in onmenselijke situaties leven, en verlichting proberen te brengen in de ontelbare noden die het gevolg van de ellende zijn. Onder hen proberen sommigen doeltreffende middelen te vinden die zo mogelijk een einde aan een onhoudbare situatie kunnen maken.

VI.2
Het gevaar bestaat echter, dat de vurige ijver en het medelijden welke het hart van alle herders moet vervullen op een verkeerd spoor worden gezet en tot ondernemingen brengen die even verderfelijk voor de mens en zijn waardigheid zijn als de ellende die bestreden wordt, wanneer geen voldoende aandacht wordt geschonken aan bepaalde verleidingen.

VI.3
{...}

VI.4
Voor sommigen schijnt de noodzakelijke strijd voor rechtvaardigheid en menselijke vrijheid in economisch politieke zin het wezen en heel het heil uit te maken. De inhoud van het Evangelie wordt teruggebracht tot alleen een aardse boodschap.

VI.5
{...}

VI.6
{...}

VI.7
Boven (vgl. IV, 3)[[al:21]] hebben wij reeds gezegd, dat er een echte 'theologie van de bevrijding' bestaat, welke in het correct verklaarde woord van God is geworteld.

VI.8
Maar vanuit een beschrijvend gezichtspunt moet eerder van 'theologieën' van de bevrijding worden gesproken, want de uitdrukking omvat niet alleen verschillende theologische of soms zelfs ideologische standpunten, maar ook dikwijls onverenigbare.

VI.9
In dit document zal alleen maar sprake zijn van de resultaten van de denkwijze welke onder de naam 'theologie van de bevrijding' van de inhoud van het geloof en het christelijk bestaan een vernieuwde interpretatie voorstellen, welke ernstig van het geloof van de Kerk afwijkt en er bovendien de praktische loochening van is.

VI.10
Onkritische ontleningen aan de marxistische filosofie en het beroep op stellingen van een Bijbelverklaring welke door het rationalisme is getekend, liggen ten grondslag aan de nieuwe interpretatie welke al het echte bederft wat de aanvankelijk edelmoedige inzet voor de armen bezat

VII.1
Het ongeduld en een wil tot de doeltreffende aanpak hebben bepaalde christenen die aan elke andere methode wanhopen, ertoe gebracht zich te wenden tot wat zij 'de marxistische analyse' noemen.

VII.2
Zij redeneren daarbij namelijk als volgt: een onduldbare en explosieve situatie vereist een doeltreffend handelen dat niet langer kan wachten. Een doeltreffend handelen veronderstelt een wetenschappelijke analyse van de structurele oorzaken van de ellende. Welnu, het marxisme heeft de middelen voor een dergelijke analyse ontwikkeld. Het volstaat dus deze toe te passen op de situatie van de Derde Wereld, en vooral op die van Latijns-Amerika.

VII.3
Het is duidelijk dat de wetenschappelijke kennis van de situatie en de mogelijke manieren tot sociale verandering de vooronderstellingen zijn van deugdelijk handelen om de doeleinden te bereiken welke men zich gesteld heeft. Daarin ligt een teken van de ernst van de inzet.

VII.4
Maar het woord 'wetenschappelijk' oefent een bijna mythische betovering uit, en toch is niet alles wat het etiket wetenschappelijk draagt ook werkelijk even wetenschappelijk. Daarom moet het gebruik van een methode om de werkelijkheid te benaderen worden voorafgegaan door een kritisch onderzoek van kennistheoretische aard. Dit voorafgaand kritisch onderzoek ontbreekt in meer dan één 'theologie van de bevrijding'.

VII.5
In de menswetenschappen en sociale wetenschappen pleegt men vooral aandacht te schenken aan de verscheidenheid van methoden en gezichtspunten waarvan elk slechts een aspect weergeeft van een werkelijkheid die wegens haar ingewikkeldheid aan een eenvoudige en eensluidende verklaring ontsnapt.

VII.6
In het geval van het marxisme, zoals men dat in het onderhavige geval wil gebruiken, is de voorafgaande kritiek des te meer geboden, omdat het denken van Karl Marx een algehele wereldbeschouwing is waarin de talrijke waarnemingsgegevens en de gegevens van de beschrijvende analyse in een filosofisch-ideologische structuur zijn opgenomen, welke de betekenis en het betrekkelijk belang bepaalt dat ze wordt toegekend. De ideologische a priori (vooropgestelde meningen) worden bij de lezing van de sociale werkelijkheid voorondersteld. Zo wordt de ontleding van de ongelijksoortige elementen die dit kennistheoretisch mengsel samenstellen, zozeer onmogelijk dat men, wanneer men slechts meent te aanvaarden wat zich als een analyse aandient, wordt meegesleept om tegelijkertijd de ideologie te aanvaarden. Daarom is het niet vreemd dat in hetgeen vele 'theologen van de bevrijding' aan marxistische auteurs ontlenen de ideologische aspecten overheersen.

VII.7
De waarschuwing van Paulus VI blijft ook vandaag actueel: in het marxisme zoals dat concreet wordt beleefd, kunnen verschillende aspecten en vragen worden onderscheiden, welke zij de Christenen met het oog op hun bezinning en handelen stellen. Maar

'het zou illusoir en gevaarlijk zijn de zeer nauwe band te vergeten die ze onderling samenhoudt, elementen van de marxistische analyse te aanvaarden zonder hun verhouding tot de ideologie te erkennen en zich bij de praktijk van de klassenstrijd en de marxistische interpretatie daarvan aan te sluiten zonder oog te hebben voor het feit, dat deze actie geleidelijk aan tot een totalitaire en gewelddadige samenleving voert'. Octogesima Adveniens, 34[[809|34]]

VII.8
Het is waar, dat het marxistische denken zich vanaf het begin, maar meer opvallend in de laatste jaren, heeft gewijzigd, zodat meerdere stromingen zijn ontstaan die aanzienlijk van elkaar afwijken. Naarmate ze werkelijk marxistisch blijven, blijven deze stromingen verbonden met een bepaald aantal fundamentele stellingen die onverenigbaar zijn met het christelijk begrip van de mens en de samenleving. In dit verband zijn bepaalde bewoordingen niet neutraal, maar behouden de betekenis welke ze in de oorspronkelijke marxistische leer hebben gekregen. Dat is het geval met de 'klassenstrijd'. Deze uitdrukking blijft ook nu doordrongen van de interpretatie die Karl Marx eraan heeft gegeven en mag derhalve niet als een empirisch begrepen equivalent van de uitdrukking 'acuut sociaal conflict' worden beschouwd. Wie soortgelijke bewoordingen gebruiken en er aanspraak op maken alleen maar bepaalde elementen van de marxistische analyse te behouden, die overigens in hun algemeenheid zouden worden verworpen, kweken minstens een ernstige dubbelzinnigheid in de geest van hun lezers.

VII.9
Wij herinneren eraan dat het atheïsme en de ontkenning van de menselijke persoon, zijn vrijheid en rechten, de kern van het marxistische denken uitmaken. Dit houdt dus dwalingen in die rechtstreeks de geloofswaarheden over de eeuwige bestemming van de mensen bedreigen. Wie bovendien in de theologie een 'analyse' wil opnemen, waarvan de interpretatienormen afhangen van dit atheïstisch denken, verstrikt zich noodzakelijk in verderfelijke tegenspraken. Vervolgens brengt de miskenning van de geestelijke aard van de persoon ertoe, deze laatste totaal ondergeschikt te maken aan de gemeenschap en aldus de beginselen van een sociaal en politiek leven overeenkomstig de menselijke waardigheid te loochenen.

VII.10
Het kritisch onderzoek van analysemethoden die aan andere vakken zijn ontleend, is vooral voor de theoloog noodzakelijk. Het licht van het geloof verschaft aan de theologie haar beginselen. Daarom heeft het gebruik van de inbreng van de filosofie en de menswetenschappen voor de theoloog een waarde als 'middel' en moet het voorwerp uitmaken van een kritisch onderscheidingsvermogen van theologische aard. De laatste en beslissende waarheidsnorm kan met andere woorden in laatste instantie alleen maar zelf een theologische norm zijn. In het licht van het geloof en vanuit hetgeen dat ons leert omtrent de waarheid over de mens en de laatste zin van zijn bestemming, moet de bruikbaarheid of graad van bruikbaarheid worden beoordeeld van hetgeen de andere vakken, overigens dikwijls vooronderstellend, aandragen als waarheden over de mens, zijn geschiedenis en bestemming.

VII.11
De toepassing van interpretatieschema's die ontleend zijn aan de marxistische denkstroming, op de hedendaagse economische, sociale en politieke werkelijkheid kan op het eerste gezicht een zekere waarschijnlijkheid bieden naarmate de situatie van bepaalde landen enige overeenkomsten vertonen met die welke Karl Marx heeft beschreven en geïnterpreteerd in het midden van de vorige eeuw. Op grond van deze overeenkomsten worden vereenvoudigingen uitgewerkt die, omdat ze afzien van specifieke wezenlijke factoren, in feite een werkelijk scherpe analyse van de oorzaken van de ellende verhinderen en de wanorde in stand houden.

VII.12
In bepaalde streken van Latijns-Amerika vormen het in bezit houden van de grote meerderheid van de rijkdommen door enkele groepen eigenaars zonder sociaal geweten, het bijna volledig ontbreken of in gebreke blijven van de rechtsstaat, de militaire dictaturen die de elementaire rechten van de mens met voeten treden, de corruptie van bepaalde machthebbers, de teugelloze praktijken van het buitenlands kapitaal, evenzovele factoren die een gewelddadig gevoel van opstandigheid kweken bij hen die zich aldus als machteloze slachtoffers beschouwen van een nieuw kolonialisme van technologische, financiële, monetaire of economische aard. De bewustwording van de onrechtvaardigheden gaat vergezeld van een hartstochtelijkheid welke zijn manier van spreken dikwijls ontleent aan het marxisme en dat ten onrechte als een 'wetenschappelijk' spreken wordt voorgesteld.

VII.13
De eerste voorwaarde voor een analyse is de algehele openheid ten opzichte van de te beschrijven werkelijkheid. Daarom moet het gebruik van de werkhypothesen die worden aangewend, gepaard gaan met een kritische nauwgezetheid. Men moet weten, dat deze beantwoorden aan een gedeeltelijk gezichtspunt, dat tot onvermijdelijk gevolg heeft dat bepaalde aspecten van de werkelijkheid eenzijdig worden benadrukt, terwijl andere ervan in de schaduw worden geplaatst. Deze beperking welke uit de aard van de sociale wetenschappen voortvloeit, wordt over het hoofd gezien door hen die bij wijze van hypothesen, die als zodanig erkend worden, hun toevlucht nemen tot een totaliserend begrip als het denken van Karl Marx.

VIII.1
Dit totaliserend begrip dringt aldus zijn logica op en dwingt de 'theologieën van de bevrijding' een geheel van standpunten te aanvaarden die onverenigbaar zijn met de christelijke kijk op de mens. De ideologische, aan het marxisme ontleende kern waarop men zich beroept, oefent namelijk de functie van een 'bepalend beginsel' uit. Deze rol wordt haar toegewezen krachtens de aanduiding "wetenschappelijk", dat wil zeggen noodzakelijk waar, welke wordt toegekend. In deze kern kunnen verschillende bestanddelen worden onderscheiden.

VIII.2
In de logica van het marxistische denken is de 'analyse' niet te scheiden van de 'praxis' en van het geschiedenisbegrip waarmee deze 'praxis' is verbonden. Zo is de analyse voor de marxist middel van kritiek en de kritiek is zelf slechts een stap in de revolutionaire strijd. Deze strijd is die van de van het proletariaat, welke met de historische zending ervan is belast.

VIII.3
Derhalve kan, voor de marxist, alleen wie aan deze strijd deelneemt een juiste analyse uitvoeren.

VIII.4
Het ware bewustzijn is dus een partijdig bewustzijn. Zoals men ziet is hier het begrip waarheid zelf in het geding en wordt volledig omgekeerd: er is slechts waarheid, wordt beweerd, in en door de partijdige praxis.

VIII.5
Voor de marxist, de 'praxis' en de waarheid die daaruit voortvloeit, zijn een partijdige 'praxis' en waarheid, omdat de fundamentele structuur van de geschiedenis wordt gekenmerkt door de 'klassenstrijd'. Er bestaat dus een objectieve noodzaak om in dienst te treden van de klassenstrijd (welke het dialectisch tegenovergestelde is van de uitbuitingsverhouding welke men aan de kaak stelt). Voor de marxist, de waarheid is klassenwaarheid - er bestaat slechts waarheid in de strijd van de revolutionaire klasse.

VIII.6
De fundamentele wet van de geschiedenis, welke de wet van de klassenstrijd is, houdt in, dat de samenleving gegrond is op het geweld. Aan het geweld dat de verhouding van overheersing van de rijken over de armen vormt, zal het revolutionaire tegengeweld moeten beantwoorden waardoor deze verhouding zal worden omgekeerd.

VIII.7
De klassenstrijd wordt aldus voorgesteld als een objectieve, noodzakelijke wet. Door in dienst van haar proces te treden aan de zijde van de onderdrukten 'maakt' men de waarheid en handelt men 'wetenschappelijk'. Het begrip waarheid staat dus op één lijn met de bevestiging van het noodzakelijke geweld, en daarmee met die van het politieke amoralisme. In dit perspectief verliest de verwijzing naar ethische eisen die radicale en moedige structurele en institutionele hervormingen gebieden, elke zin.

VIII.8
De fundamentele wet van de klassenstrijd heeft een karakter van globaliteit en universaliteit. Ze weerspiegelt zich op alle religieuze, ethische, culturele, en institutionele levensgebieden. Met betrekking tot deze wet is geen van deze gebieden autonoom. In elk vormt deze wet het bepalend element.

VIII.9
De natuur zelf van de ethiek wordt met name door de ontlening aan deze stellingen van marxistische oorsprong radicaal in twijfel getrokken. In feite wordt het transcendente karakter van het onderscheid tussen goed en kwaad, het beginsel van de moraliteit, in de optiek van de klassenstrijd impliciet geloochend.

IX.1
De standpunten waarvan hier sprake is, bevinden zich soms woordelijk in bepaalde geschriften van de 'theologen van de bevrijding'. Bij anderen vloeien ze logisch voort uit hun vooronderstellingen. Elders worden ze bij bepaalde liturgische praktijken verondersteld, zoals bijvoorbeeld bij 'de eucharistie' die veranderd is in de viering van de volksstrijd, ook wanneer degenen die aan deze praktijken deelnemen er zich niet ten volle van bewust zijn. Het gaat om een echt stelsel, ook al aarzelen sommigen de logica ervan tot het einde te volgen. Als zodanig is dit systeem een verdraaiing van de christelijke boodschap zoals God deze aan zijn Kerk heeft toevertrouwd. Deze boodschap wordt dus in haar geheel door de 'theologieën van de bevrijding' in twijfel getrokken.

IX.2
Niet het feit van de sociale geledingen met de ongelijkheid en onrechtvaardigheden die eraan vastzitten, maar de theorie van de klassenstrijd als fundamentele structurele wet van de geschiedenis wordt door deze 'theologieën van de bevrijding' als een beginsel aanvaard. De conclusie wordt getrokken dat de aldus begrepen klassenstrijd de Kerk zelf verdeelt en dat afhankelijk daarvan de kerkelijke werkelijkheden moeten worden beoordeeld. Ook wordt staande gehouden dat de bewering, dat de liefde in haar universaliteit datgene zou kunnen overwinnen wat de eerste structurele wet van de kapitalistische samenleving vormt, niets anders betekent dan te kwader trouw voedsel geven aan bedrog.

IX.3
In deze opvatting is de klassenstrijd de drijfveer van de geschiedenis. Zo wordt de geschiedenis een kernbegrip. Er wordt gezegd dat God zich tot geschiedenis maakt. Er zal aan worden toegevoegd, dat er maar een enkele geschiedenis is, waarin men geen heilsgeschiedenis van een profane geschiedenis mag onderscheiden. Wanneer iemand dit onderscheid zou handhaven, vervalt hij, zo wordt gezegd, in het 'dualisme'. Soortgelijke beweringen weerspiegelen een historisch immanentisme. Daardoor neigt men ertoe het rijk van God en zijn wording te vereenzelvigen met de menselijke bevrijdingsbeweging en van de geschiedenis zelf het subject te maken van haar eigen ontwikkeling als een proces van zelfverlossing van de mens door middel van de klassenstrijd. Deze vereenzelviging is in strijd met het geloof van de Kerk, zoals het Tweede Vaticaans Concilie[d:4] dat in herinnering heeft geroepen. Lumen Gentium, 9-17[[617|9-17]]

IX.4
In deze lijn gaan sommigen in het uiterste geval tot het vereenzelvigen van God zelf met de geschiedenis en het definiëren van het geloof als 'trouw aan de geschiedenis', hetgeen een trouw betekent welke betrokken is bij een politieke praktijk overeenkomstig het wordingsbegrip van de mensheid in de zin van een louter tijdelijk messianisme.

IX.5
Geloof, hoop en liefde krijgen bijgevolg een nieuwe inhoud: ze betekenen 'trouw aan de geschiedenis', 'vertrouwen in de toekomst' en 'keuze voor de armen'. Het komt erop neer dat ze in hun theologale werkelijkheid worden geloochend.

IX.6
Het radicaal op politiek vlak brengen van de geloofsuitspraken en de theologische oordelen is het onvermijdelijke gevolg van deze nieuwe opvatting. Het gaat er niet meer alleen om de aandacht te vestigen op de politieke gevolgen en invloeden van de geloofswaarheden die allereerst in hun transcendente waarde zouden moeten worden geëerbiedigd. Iedere uitspraak van het geloof of van de theologie wordt onderworpen aan een politieke norm, welke zelf afhankelijk is van de theorie van de klassenstrijd als drijfveer van de geschiedenis.

IX.7
Daarom wordt het ingaan op de klassenstrijd als een eis van de liefde zelf voorgesteld; de wil reeds nu ieder mens lief te hebben tot welke klasse hij ook behoort en hem tegemoet te treden op de geweldloze wijzen van de dialoog en de overtuiging, wordt afgewezen als een onverschillige en met de liefde voor de armen in strijd zijnde houding. Wanneer men zegt dat hij geen voorwerp van haat mag zijn, wordt alleen op grond van zijn objectief behoren tot de wereld van de rijken al beweerd, dat hij in beginsel een klassenvijand is die bestreden moet worden. Daardoor worden de universaliteit van de naastenliefde en de broederlijkheid een eschatologisch beginsel, dat alleen zal gelden voor de 'nieuwe mens' die uit de succesvolle revolutie naar voren komt.

IX.8
Aangaande de Kerk bestaat de neiging haar 'alleen maar' te zien als een werkelijkheid binnen de geschiedenis, welke ook aan de wetten gehoorzaamt die geacht worden het historisch wordingsproces in zijn immanentie te beheersen. Deze versmalling neemt de kenmerkende werkelijkheid van de Kerk als genadegave van God en als geloofsmysterie weg. Op dezelfde manier wordt bovendien betwist of de deelneming aan dezelfde eucharistische tafel van Christenen die tot andere klassen behoren nog wel zin heeft.

IX.9
In haar positieve betekenis betekent de 'Kerk van de armen' de voorkeur, zonder uitsluiting, welke wordt gegeven aan de armen in alle vormen van menselijke ellende, omdat zij de voorkeur van God hebben. De uitdrukking betekent ook het zich in onze tijd bewust worden van de eisen van de evangelische armoede zowel van de kant van de Kerk als gemeenschap en instituut als van de kant van de leden.

IX.10
Maar de 'theologieën van de bevrijding' die de verdienste hebben de grote teksten van de profeten en het Evangelie over de verdediging van de armen te hebben benadrukt, gaan op een verderfelijke versmelting uitlopen van de 'arme' van de Schrift en het 'proletariaat' van Karl Marx. Daardoor wordt de christelijke betekenis van de arme aangetast en de strijd voor de rechten van de armen omgebogen tot de strijd van een klasse in het ideologisch uitzicht op de klassenstrijd. De 'Kerk van de armen' betekent dan een Kerk van een klasse welke zich bewust is geworden van de noodzaak van de revolutionaire strijd als tussenstadium naar de bevrijding, en welke deze bevrijding viert in haar liturgie.

IX.11
Een soortgelijke opmerking moet worden gemaakt over de uitdrukking 'Kerk van het volk'. Vanuit pastoraal oogpunt kunnen daaronder degenen worden verstaan voor wie bij voorkeur de evangelisatie bestemd is, degenen naar wie wegens hun situatie de pastorale liefde van de Kerk op de eerste plaats uitgaat. Zo kan naar de Kerk worden verwezen als 'volk van God', dat wil zeggen als volk van het nieuwe verbond dat in Christus is gesloten. vgl: Gaudium et Spes, 39[[[575|39]]]

IX.12
Maar de 'theologieën van de bevrijding' waarover het hier gaat, verstaan onder 'Kerk van het volk' een Kerk van een klasse, de Kerk van de onderdrukten, welke 'bewust' moet worden gemaakt met het oog op de georganiseerde bevrijdingsstrijd. Het volk aldus verstaan, wordt voor sommigen zelfs voorwerp van het geloof.

IX.13
Vanuit een dergelijk begrip 'volkskerk' wordt een kritiek op de structuren zelf van de Kerk ontwikkeld. Het gaat niet alleen om een broederlijke vermaning ten opzichte van de herders van de Kerk, van wie het gedrag niet de evangelische geest van dienstbaarheid weerspiegelt en die gehecht zijn aan anachronistische gezagstekenen die de armen aanstoot geven. Het gaat om een in twijfel trekken van de sacramentele en hiërarchische structuur van de Kerk, zoals de Heer zelf die heeft gewild. De hiërarchie en het leergezag worden ervan beschuldigd de feitelijke vertegenwoordigers van de heersende klasse te zijn, welke bestreden moet worden. Theologisch verdedigt dit standpunt, dat het volk de oorsprong van de bedieningen is en zich dus vrij de bedienaren moet kunnen kiezen overeenkomstig de behoeften van zijn historische en revolutionaire zending.

X.1
Het partijdige begrip waarheid dat in de revolutionaire klasse 'praxis' tot uitdrukking komt, bevestigt deze mening. De theologen die de stellingen van de 'theologie van de bevrijding' niet delen, de hiërarchie en vooral het Romeinse leergezag, worden er derhalve a priori (bij voorbaat) van verdacht tot de klasse van de onderdrukkers te behoren. Hun theologie is een klassentheologie. Hun argumenten en leer mogen daarom niet op zichzelf worden onderzocht, omdat ze alleen de klassenbelangen weergeven. Daarmee wordt hun spreken in beginsel vals.

X.2
Hier komt het algemene en allesomvattende karakter van de 'theologie van de bevrijding' naar voren. Ze dient daarom niet naar deze of gene uitspraak te worden beoordeeld, maar vanuit het klassenstandpunt dat ze 'a priori' aanvaardt en dat in haar dienst doet als bepalend hermeneutisch beginsel.

X.3
Wegens deze klassenvooronderstelling is het uiterst moeilijk, om niet te zeggen geheel onmogelijk, om met bepaalde 'theologen van de bevrijding' een echte dialoog te bereiken waarbij naar de gesprekspartner wordt geluisterd en zijn argumenten objectief en met aandacht worden bediscussieerd. Want deze theologen gaan min of meer bewust van de vooronderstelling uit, dat het gezichtspunt van de onderdrukte en revolutionaire klasse, dat het hunne zou zijn, het enige gezichtspunt van de waarheid is. De theologische waarheidsnormen worden aldus gerelativeerd en ondergeschikt gemaakt aan de eisen van de klassenstrijd. In dit perspectief wordt de 'orthodoxie' als juiste geloofsregel vervangen door het begrip 'orthopraxie' als waarheidsnorm. In dit opzicht mag de praktische gerichtheid welke evenzeer en op dezelfde grond eigen is aan de traditionele theologie als de speculatieve gerichtheid, niet worden verward met een bevoorrechte voorkeur welke aan een bepaald soort 'praxis' wordt toegekend. In feite is voor hen deze laatste de revolutionaire 'praxis' welke zo tot de hoogste norm van de theologische waarheid wordt gemaakt. Een gezonde theologische methodologie houdt ongetwijfeld rekening met de 'praxis' van de Kerk en vindt daarin een van haar fundamenten; maar dit is zo, omdat ze voortvloeit uit het geloof waarvan door de levenswijze getuigenis wordt afgelegd.

X.4
De sociale leer[d:48] van de Kerk wordt met minachting verworpen. Ze komt, zegt men, voort uit de illusie van een mogelijk vergelijk dat eigen is aan de midden klassen die zonder historische bestemming zijn.

X.5
De nieuwe interpretatiewijze welke aan de 'theologie van de bevrijding' eigen is, brengt tot een voornamelijk politieke herlezing van de Heilige Schrift. Zo wordt een groot belang gehecht aan de gebeurtenis van de Uittocht, daar deze een bevrijding uit een politieke slavernij is. Eveneens wordt een politieke lezing van het Magnificat voorgestaan. De fout hierbij is niet aandacht te besteden aan een politiek aspect van de Bijbelse verhalen. Maar van dit aspect het voornaamste en uitsluitende aspect te maken, hetgeen tot een versmalde lezing van de Schrift leidt.

X.6
De mens plaatst zich ook in het perspectief van een tijdelijk messianisme, hetgeen een van de meest radicale uitingen is van de secularisatie van het koninkrijk van God en zijn opgaan in de immanentie van de menselijke geschiedenis.

X.7
Door op deze manier voorrang te geven aan de politieke dimensie komt men ertoe de radicale nieuwheid van het Nieuwe Testament te ontkennen en vooral de persoon van onze Heer Jezus Christus, waarlijk God en waarlijk mens, te miskennen evenals het bijzondere karakter van de bevrijding welke Hij ons bracht en welke allereerst een bevrijding is van de zonde, die de bron is van alle kwalen.

X.8
Door de gezagvolle interpretatie van het leergezag af te wijzen, welke veroordeeld wordt als klasseninterpretatie, wijkt men tegelijkertijd van de traditie af. Daardoor berooft men zich van een theologisch wezenlijke interpretatienorm en in de aldus gecreëerde leegte worden de meest radicale stellingen opgenomen van de rationalistische exegese. Zonder kritische geest wordt zo de tegenstelling weer opgenomen tussen de 'Jezus van de geschiedenis' en de 'Jezus van het geloof'.

X.9
De letterlijkheid van de geloofsformules wordt ongetwijfeld bewaard en met name die van Chalcedon[d:360], maar er wordt een nieuwe betekenis aan toegekend, welke een ontkenning van het geloof van de Kerk is. Enerzijds wordt de christologische leer welke door de traditie wordt gedragen, verworpen in naam van de klassennorm, en anderzijds maakt men er aanspraak op bij de 'Jezus van de geschiedenis' aan te sluiten door uit te gaan van de revolutionaire ervaring van de strijd van de armen voor hun bevrijding.

X.10
Er wordt aanspraak op gemaakt opnieuw een ervaring te beleven welke gelijkt op die welke die van Jezus zou zijn geweest. De ervaring van de armen die voor hun bevrijding strijden, welke die van Jezus zou zijn geweest, zou ook, en deze alleen, de kennis van de ware God en die van het koninkrijk openbaren.

X.11
Het is duidelijk dat het geloof in het Woord dat is mensgeworden, gestorven en verrezen is voor alle mensen en dat 'God Hem én Heer én Christus heeft gemaakt', (Hand. 2, 36)[[b:Hand. 2, 36]] wordt geloochend. Hij wordt vervangen door een 'gestalte' van Jezus, welke een soort symbool is dat in zich de eisen en de strijd van de onderdrukten samenvat.

X.12
Ook aan de dood van Christus wordt een uitsluitend politieke verklaring gegeven. Daardoor wordt de heilswaarde ervan en heel de bedéling van de verlossing geloochend.

X.13
De nieuwe interpretatie raakt ook het geheel van het christelijk mysterie.

X.14
Ze bewerkt wat in het algemeen een omkering van symbolen kan worden genoemd. In plaats van met de heilige Paulus in de Uittocht een beeld van het Doopsel te zien, (1 Kor. 10, 1-2)[[b:1 Kor. 10, 1-2]] zal men ertoe worden gebracht er een symbool van de politieke bevrijding van het volk van te maken.

X.15
Daar dezelfde interpretatienorm op het kerkelijk leven en de hiërarchische instelling van de Kerk wordt toegepast, worden de verhoudingen tussen de hiërarchie en de 'basis' verhoudingen van overheersing die aan de wet van de klassenstrijd gehoorzamen. De sacramentele aard, welke aan de wortel ligt van de kerkelijke bedieningen,en van de Kerk een geestelijke werkelijkheid maakt die niet tot een louter sociologische analyse kan worden herleid, wordt geheel en al ontkend.

X.16
Deze totale verandering van de symbolen wordt eveneens vastgesteld op het terrein van de Sacramenten. De Eucharistie wordt niet naar haar waarheid verstaan als sacramentele aanwezigheid van het verzoeningsoffer en als de gave van het Lichaam en Bloed van Christus. Zij wordt een viering van het volk dat zijn strijd strijdt. De eenheid van de Kerk wordt bijgevolg radicaal ontkend. De eenheid, de verzoening en de gemeenschap in de liefde worden niet meer verstaan als een gave welke van Christus wordt ontvangen. (Ef. 2, 11-22)[[b:Ef. 2, 11-22]] De historische klasse van de arme zal door haar strijd de eenheid opbouwen. De klassenstrijd is de weg naar deze eenheid. De Eucharistie wordt zo een klasse-Eucharistie. Tegelijk wordt de overwinnende kracht van de liefde van God, welke ons is gegeven, geloochend.

XI.1
De waarschuwing tegen de ernstige afwijkingen waarvan bepaalde 'theologieën van de bevrijding' de draagsters zijn, mag op geen enkele manier als een ook maar onrechtstreekse goedkeuring worden gezien aan hen die bijdragen aan de handhaving van de ellende van de volkeren, die ervan profiteren, die eraan deelnemen of wie deze ellende onverschillig laat. De Kerk hoort, geleid door het Evangelie van de barmhartigheid en de liefde tot de mens, de noodkreet om gerechtigheid Vgl. doc. de Puebla I, II, 3,...Vgl. doc. de Puebla I, II, 3, 3 en wil er met alle krachten aan beantwoorden.

XI.2
Een immens beroep wordt ook op de Kerk gedaan. De herders moeten, zoals velen reeds doen, met durf en moed, met doorzicht en omzichtigheid, met ijver en zielenkracht, met een liefde voor de armen welke tot het offer gaat, het beantwoorden aan dit beroep als een voorrangstaak beschouwen.

XI.3
Allen, priesters, religieuzen en leken, die op het horen van de roep om gerechtigheid aan de evangelisatie en de menselijke ontwikkeling willen werken, moeten dat in gemeenschap met hun bisschoppen en de Kerk doen, ieder overeenkomstig zijn bijzondere kerkelijke roeping.

XI.4
Zich bewust van het kerkelijk karakter van hun roeping moeten theologen oprecht en in een geest van dialoog samenwerken met het leergezag van de Kerk. Zij zouden in het leergezag een gave van Christus aan zijn Kerk moeten erkennen (Lc. 10, 16)[[b:Lc. 10, 16]] en zijn woorden en richtlijnen met kinderlijke eerbied moeten aanvaarden.

XI.5
Vanuit de algehele evangelisatietaak zijn de eisen van een menselijke ontwikkeling en waarachtige bevrijding te begrijpen. De bevrijding heeft als onontbeerlijke pijlers de waarheid over Jezus Christus de Verlosser, de waarheid over de Kerk, de waarheid over de mens en over zijn waardigheid. vgl: Tot de Bisschoppen van Latijns-Amerika bij de Opening van hun derde conferentie in Puebla (Mexico)[[[1508]]] In het licht van de zaligsprekingen, en op de eerste plaats van de zaligspreking over de armen van geest, wil de Kerk welke in heel de wereld de Kerk van de armen wil zijn, de edele strijd voor de waarheid en gerechtigheid dienen. Zij richt zich tot ieder mens en daarom tot alle mensen. Zij is de 'universele Kerk. De Kerk van het mysterie van de menswording. Zij is niet de Kerk van één klasse of van een enkele kaste. En zij spreekt in de naam van de waarheid zelf. Deze waarheid is realistisch'. Zij brengt ertoe rekening te houden 'met iedere menselijke werkelijkheid, iedere onrechtvaardigheid, iedere spanning, iedere strijd'. Tot de bewoners van de krottenwijk Vidigal te Rio de Janeiro[[1226]]

XI.6
Een doeltreffende verdediging van de rechtvaardigheid moet steunen op de waarheid over de mens die naar het beeld van God is geschapen en tot de genade van het goddelijk kindschap is geroepen. De erkenning van de ware verhouding van de mens tot God vormt de grondslag voor de rechtvaardigheid in zover zij de verhoudingen tussen de mensen regelt. Dat is de reden waarom de strijd voor de rechten van de mens, waaraan de Kerk niet ophoudt te herinneren, de echte strijd voor de rechtvaardigheid is.

XI.7
De waarheid over de mens eist, dat deze strijd wordt gevoerd met middelen die met de menselijke waardigheid overeenkomen. Daarom moet het stelselmatig en opzettelijk beroep op blind geweld, van welke kant ze ook komt, worden veroordeeld. Doc. de Puebla II, c. II, 5, 4Doc. de Puebla II, c. II, 5, 4 Door zijn vertrouwen in middelen van geweld te stellen in de hoop meer rechtvaardigheid tot stand te brengen, wordt men het slachtoffer van een dodelijke illusie. Geweld veroorzaakt geweld en verlaagt de mens. Ze treedt de waardigheid van de mens met voeten in de persoon van de slachtoffers en verlaagt deze zelfde waardigheid bij degenen die het toepassen.

XI.8
De dringende noodzaak radicale veranderingen aan te brengen in de structuren die de ellende veroorzaken en op zichzelf vormen van geweld zijn, mag niet uit het oog doen verliezen, dat de bron van de ongerechtigheden in het hart van de mensen schuilt. Alleen door een beroep te doen op de ethische vermogens van de persoon en op de voortdurende behoefte aan innerlijke bekering zullen sociale veranderingen worden bereikt die werkelijk ten dienste van de mens zijn. Vgl. Doc. de Puebla IV, c. 3,...Vgl. Doc. de Puebla IV, c. 3, 3, 1 Want naarmate zij vrij met hun initiatief en in solidariteit meewerken aan deze noodzakelijke veranderingen zullen de mensen, aangemoedigd tot verantwoordelijkheidszin, groeien in menselijkheid. De verwisseling van moraliteit en structuren vloeit voort uit een materialistische antropologie welke onverenigbaar is met de waarheid over de mens.

XI.9
Daarom is het eveneens een dodelijke illusie te geloven dat nieuwe structuren op zichzelf een 'nieuwe mens' zullen voortbrengen in de zin van de waarheid over de mens. De Christen kan niet loochenen dat de Heilige Geest die ons is gegeven, de bron van alle echte nieuwheid is en God de Heer van de geschiedenis.

XI.10
Eveneens is de omwenteling van de structuren die onrecht veroorzaken, door revolutionair geweld niet ipso facto (door het feit zelf) het begin van een invoering van een rechtvaardig regime. Een belangrijk feit van onze tijd moet de bezinning bezighouden van allen die oprecht de echte bevrijding van hun broeders wensen. Miljoenen van onze tijdgenoten verlangen terecht de fundamentele vrijheden terug te krijgen, waarvan zij beroofd zijn door totalitaire en atheïstische regimes die zich op revolutionaire en gewelddadige wijzen van de macht hebben meester gemaakt, juist in naam van de bevrijding van het volk. Deze schande van onze tijd kan niet worden ontkend; terwijl er aanspraak op wordt gemaakt hun de vrijheid te brengen, worden hele naties in omstandigheden van slavernij gehouden die de mens onwaardig zijn. Wie zich misschien onbewust tot medeplichtigen maken van soortgelijke onderdrukkingen, verraden de armen die zij willen dienen.

XI.11
De klassenstrijd als weg naar de klasseloze samenleving is een mythe die de hervormingen tegenhoudt en de ellende en onrechtvaardigheden verergert. Wie zich door deze mythe laten fascineren zouden zich moeten bezinnen op de bittere historische ervaringen waartoe ze leidt. Dan zouden zij begrijpen dat het er helemaal niet om gaat om een doeltreffende manier van strijd voor de armen op te geven ten bate van een ideaal dat zonder gevolgen zou blijven. Het gaat er integendeel om zich te bevrijden van een bedrieglijke schijn om te steunen op het Evangelie en zijn verwezenlijkingskracht.

XI.12
Een van de voorwaarden voor de noodzakelijke theologische bijstelling is het benadrukken van de sociale leer van de Kerk. Deze leer is geenszins gesloten. Ze staat integendeel open voor alle nieuwe vragen die zich door de tijd blijven voordoen. In dit opzicht is de bijdrage van theologen en denkers van alle delen van de wereld aan de bezinning van de Kerk onontbeerlijk.

XI.13
Ook de ervaring van hen die direct in de evangelisatie en aan de bescherming van de armen en onderdrukten werken is noodzakelijk voor de leerstellige en pastorale bezinning van de Kerk. In die zin moet gezegd worden, dat men zich van bepaalde aspecten van de waarheid bewust wordt vanuit de 'praxis', wanneer daarmee een pastorale opvatting en een sociale praktijk worden bedoeld, welke evangelisch geïnspireerd zijn.

XI.14
De sociale leer[d:48] van de Kerk geeft de grote ethische richtlijnen aan. Maar opdat ze direct leiding kan geven aan het handelen, heeft ze zowel mensen nodig die in de wetenschap en techniek bedreven zijn alsook op het gebied van de menswetenschappen of de politiek. De herders moeten erop bedacht zijn dat dergelijke geschikte mensen die diep evangelisch leven, worden gevormd. De leken van wie het de eigen taak is de samenleving op te bouwen, zijn hier de eerste betrokkenen.

XI.15
De stellingen van de 'theologieën van de bevrijding' zijn in een nog eenvoudige vorm wijd verbreid onder de zogenaamde vormingskringen of 'basis'-gemeenschappen, die het aan catechetisch en theologisch onderricht ontbreken. Zo worden deze meningen door edelmoedige mannen en vrouwen opgenomen, hoewel geen kritisch oordeel mogelijk is.

XI.16
Daarom moeten de herders waken zowel over de hoedanigheid als de leer van de catechese en vorming, welke altijd de heilsboodschap in haar volledigheid moet aanbieden en de eisen van de echte menselijke vrijheid in het kader van deze volledige boodschap.

XI.17
Bij deze volledige voorstelling van het christelijk mysterie zal het goed zijn de nadruk te leggen op de wezenlijke aspecten welke de 'theologieën van de bevrijding' geneigd zijn te miskennen of uit te sluiten: de transcendentie en het om niet van de bevrijding in Jezus Christus, waarlijk God en waarlijk mens, de soevereiniteit van zijn genade, de ware aard van de heilsmiddelen en met name van de Kerk en de sacramenten. Men moet de ware betekenis inprenten van de moraalleer waarbij het onderscheid tussen goed en kwaad niet mag worden gerelativeerd, van de echte betekenis van de zonde, de noodzaak van de bekering en de universaliteit van de wet van de broederlijke liefde. Men moet waarschuwen tegen het geven van een politiek karakter aan het bestaan dat door de geheel eigen aard van het koninkrijk van God en de transcendentie van de persoon te miskennen uitloopt op een sacraal maken van de politiek en het in beslag nemen van de godsdienstigheid van het volk ten bate van revolutionaire ondernemingen.

XI.18
De verdediger van de 'orthodoxie' wordt soms passiviteit, toegeeflijkheid of schuldige medeplichtigheid verweten ten opzichte van onduldbare situaties van onrechtvaardigheid en politieke regimes die deze situaties in stand houden. De geestelijke bekering, de intensiteit van de liefde tot God en de naaste, de ijver voor gerechtigheid en vrede, de evangelische betekenis van de armen en de armoede worden van allen gevraagd en vooral van de herders en leiders. De zorg voor de zuiverheid van het geloof is niet mogelijk zonder de zorg om door een volledig theologaal leven het antwoord van een daadwerkelijk getuigenis van dienstbaarheid aan de naaste, en heel bijzonder aan de armen en onderdrukten. Door deze getuigenis van hun dynamische en opbouwende inspanning tot liefhebben moeten de Christenen op die manier de grondslagen leggen van die 'beschaving van de liefde' waarvan na Paulus VI de conferentie van Puebla heeft gesproken. Vgl. Doc. de Puebla IV, II,...Vgl. Doc. de Puebla IV, II, 2, 3 Talrijk zijn trouwens de priesters, religieuzen of leken die zich op een werkelijk evangelische wijze aan de opbouw van een rechtvaardige samenleving wijden.

XII
De woorden van Paulus VI in het Credo van het volk van God[763] spreken met grote duidelijkheid het geloof van de Kerk uit, waarvan men niet kan afwijken zonder met een geestelijk verval nieuwe ellende en nieuwe verslavingen te veroorzaken.

"Wij belijden, dat Gods koninkrijk hier op aarde is begonnen in Christus' Kerk. Maar het is niet van deze wereld, die in haar huidige gedaante voorbijgaat. De ware groei van dit rijk kan men niet gelijkstellen met de vooruitgang van menselijke beschaving, wetenschap of techniek. Die groei bestaat in steeds diepgaander besef van Christus' onnaspeurlijke rijkdom; in steeds vaster verwachting van de hemelse gaven; in steeds vuriger beantwoording aan Gods liefde; in steeds ruimer uitdeling onder de mensen van genade en van heiligheid.

Juist deze godsliefde echter leidt ertoe, dat de Kerk zich voortdurend en intens bezighoudt met het echte tijdelijke welzijn van de mensen. Terwijl ze haar kinderen er steeds weer aan herinnert, dat ze hier beneden geen vaste woonplaats hebben, blijft ze erop aandringen, dat ieder naar eigen levensroeping en naar beste vermogen bijdraagt tot het welzijn van zijn 'aardse stad': zich inspant voor rechtvaardigheid, vrede en broederschap tussen de mensen onderling; gul is met bijstand voor de naasten, de armsten allereerst en de meest behoeftigen.

Het innig medeleven van Christus' bruid, de Kerk, met de noden van de mensen, met hun vreugde en verwachting, hun streven en zwoegen is niets anders dan haar hunkering om bij hen te zijn. Zo kan zij Christus' licht voor hen doen opgaan en ze allen bijeen brengen in Hem, hun enige Zaligmaker. Nooit echter mag dit medeleven inhouden, dat de Kerk zich conformeert aan de dingen van deze wereld, of dat zij verslapt in haar vurig uitzien naar de Heer en zijn eeuwig rijk." Solemni hac liturgia - Credo van het Volk van God, 35-37[[763|35-37]]

Deze instructie, die op een gewone vergadering van Heilige Congregatie[d:106] werd besproken, heeft Johannes Paulus II, in een audiëntie welke hij aan de ondergetekende kardinaal prefect verleende, goedgekeurd en bevolen te publiceren.

Rome, vanuit het gebouw van de Heilige Congregatie voor de geloofsleer[d:106], 6 augustus 1984, op het feest van de Gedaanteverandering van de Heer.

Joseph kard. Ratzinger
prefect

+ Albertus Bovone
tit. aartsbisschop van Cesarea in Numidië
secretaris

* Deze instructie van 6 augustus 1984 werd gepubliceerd op 3 september 1984.