Ondeugden en deugden. 12. - De voorzichtigheid

Geliefde broeders en zusters, goedendag!

De catechese wijden we vandaag aan de deugd van de voorzichtigheid. Samen met de rechtvaardigheid, sterkte en matigheid is zij een van de zogenaamde kardinale deugden die niet het uitsluitende voorrecht van de christenen zijn, maar tot het erfgoed van de oude wijsheid behoren, in het bijzonder van de Griekse filosofen. Om deze reden was een van de belangrijkste stappen in ontmoeting en inculturatie precies die met de deugden.

In de middeleeuwse geschriften is de voorstelling van de deugden niet een eenvoudige opsomming van positieve eigenschappen van de ziel. Door de klassieke auteurs in het licht van de christelijke openbaring te plaatsen hebben de theologen een zevental van deugden ontworpen- drie goddelijke deugden en vier kardinale deugden – als een soort levend organisme, waarbinnen elke deugd een harmonische ruimte kon innemen. Er zijn wezenlijke deugden en er zijn bijkomende deugden, als steunpalen, zuilen en kapitelen. Vandaar dat wellicht niets beter dan de architectuur van een middeleeuwse kathedraal het idee kan uitbeelden van de harmonie die in een mens heerst en van zijn voortdurende gerichtheid op het goede.

Dus, laten we uitgaan van de voorzichtigheid. Zij is niet de deugd van een angstig mens, voortdurende aarzelend over de te ondernemen actie. Neen, dat is een foute verklaring. Zij is ook niet loutere voorzorg. Aan de voorzichtigheid de eerste plaats toekennen betekent dat het handelen van de mens in de handen is van zijn verstand en vrijheid. Een voorzichtig mens is creatief: redeneert, wikt, tracht de ingewikkeldheid van de werkelijkheid te verstaan en laat zich niet overweldigen door gevoelens, door luiheid, door de druk van de waan.

In een wereld beheerst door de schijn, door oppervlakkig denken, door de banaliteit zowel van het goede als van het kwade, past het de oude les van de voorzichtigheid te herhalen.

De Heilige Thomas, in het spoor van Aristoteles, noemde de voorzichtigheid “recta ratio agibilium”. De bekwaamheid de acties te beheersen om ze op het goede te richten; om deze reden krijgt zij de bijnaam “koetsier van de deugden”. Voorzichtig is hij of zij die in staat is te kiezen. Zolang het leven in de boeken staat, is het gemakkelijk, maar middenin de winden en golven van het dagelijks leven is het heel iets anders. Vaak zijn we onzeker en weten we niet welke richting uit te gaan. Wie voorzichtig is kiest niet per toeval. Op de eerste plaats weet men wat men wil, vervolgens weegt men de situaties af, men laat zich raad geven en vanuit een brede kijk en vanuit innerlijke vrijheid, kiest men de te volgen weg. Dat wil niet zeggen dat vergissing uitgesloten is, we blijven hoe dan ook mensen. Maar men zal minstens grote ontsporingen vermijden. Spijtig genoeg bestaan in elk milieu mensen die de problemen trachten op te ruimen door oppervlakkige slagzinnen of door telkens opnieuw twisten uit te lokken. Voorzichtigheid is de eigenschap van wie geroepen is leiding te geven. Zo iemand weet dat beheren moeilijk is, dat er een veelheid van gezichtspunten bestaat en dat men die moet trachten in overeenstemming te brengen. Men moet niet het goede doen voor een enkeling maar voor allen.

Voorzichtigheid leert ook dat, zoals men gewoonlijk zegt, ”het beste de vijand is van het goede”. Overdreven ijver kan in een bepaalde situatie, een ramp veroorzaken: kan een bouwwerk vernielen dat geleidelijke opbouw vereist, kan conflicten veroorzaken en misverstanden, het kan zelfs geweld uitlokken.

Een voorzichtig mens koestert het geheugen van het verleden, niet uit angst voor de toekomst, maar vanuit het besef dat de traditie een erfgoed van de wijsheid is. Het leven bestaat uit een voortdurende afwisseling van oude en nieuwe zaken en het is niet goed steeds te denken dat de wereld met ons begint, dat we de uitdagingen moeten aanpakken beginnende van nul. Een voorzichtig mens is ook en vooruitziend iemand. Zodra men het doel bepaald heeft waarnaar men op weg gaat, moet men de middelen verwerven om het te bereiken.

Veel onderdelen van het Evangelie helpen ons de voorzichtigheid aan te leren. Bijvoorbeeld. Wie zijn huis op de rots bouwt is voorzichtig, onvoorzichtig is wie het op zand bouwt. (Mt. 7, 24-27) [[b:Mt. 7, 24-27]] Wijs zijn de bruidsmeisjes die olie meenemen voor hun lampen en dom zijn zij dat niet doen. (Mt. 25, 1-12) [[b:Mt. 25, 1-12]] Christelijk leven is een samenspel van eenvoud en slimheid. Bij de voorbereiding van zijn leerlingen op hun zending beveelt Jezus aan: “Zie, ik zend u als schapen tussen wolven. Weest dus omzichtig als slangen en argeloos als duiven” (Mt. 10, 16) [b:Mt. 10, 16]. Om te zeggen dat God ons niet slechts heilig wil, Hij wil ons ook intelligent heilig, want zonder voorzichtigheid kan men zich op één wenk van weg vergissen!